Stalking: Ο ορισμός και η ψυχολογική ανάλυση

Ως stalking προσδιορίζεται η ανεπιθύμητη ή και επαναλαμβανόμενη παρακολούθηση από άτομο ή ομάδα προς άλλο άτομο.

Οι συμπεριφορές stalking είναι αλληλένδετες με την παρενόχληση και τον εκφοβισμό και μπορεί να περιλαμβάνουν την προσωπική παρακολούθηση του θύματος ή τον έλεγχό του.

Ο όρος stalking ή καταδίωξη στα ελληνικά χρησιμοποιείται με ορισμένους διαφορετικούς ορισμούς στην ψυχιατρική και την ψυχολογία, καθώς και σε ορισμένες νομικές δικαιοδοσίες ως όρος για ποινικό αδίκημα.

Σύμφωνα με μια έκθεση του 2002 του Εθνικού Κέντρου Θυμάτων Εγκλήματος των Η.Π.Α., «σχεδόν οποιαδήποτε ανεπιθύμητη επαφή μεταξύ δύο ατόμων που άμεσα ή έμμεσα επικοινωνεί μια απειλή ή προκαλεί φόβο στο θύμα μπορεί να θεωρηθεί ότι ως stalking».

Αν και στην πράξη το νόμιμο το πρότυπο είναι συνήθως κάπως πιο αυστηρό.

Το 1995 μια ερευνητική εργασία με τίτλο «Stalking Strangers and Lovers» ήταν μεταξύ των πρώτων που χρησιμοποίησε τον όρο αυτό για να περιγραφεί το συνηθισμένο φαινόμενο αντρών που  μετά από χωρισμό κυνηγούν επιθετικά την πρώην σύντροφό τους.

Πριν από αυτό το άρθρο αντί για τον όρο «stalking ή καταδίωξη», οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν πιο συχνά τους όρους «γυναικεία παρενόχληση, εμμονική παρακολούθηση ή ψυχολογικός βιασμός»

Οι δυσκολίες που σχετίζονται με τον ακριβή ορισμό αυτού του όρου είναι καλά τεκμηριωμένες.

Έχοντας χρησιμοποιηθεί τουλάχιστον από τον 16ο αιώνα για να αναφέρεται σε έναν κυνηγό ή έναν λαθροκυνηγό, ο όρος stalker χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τα Μέσα ενημέρωσης τον 20ο αιώνα για να περιγράψει ανθρώπους που ενοχλούν και παρενοχλούν άλλους.

Αρχικά με συγκεκριμένη αναφορά στην παρενόχληση διασημοτήτων από αγνώστους που χαρακτηρίστηκαν ως «εμμονικοί»

Αυτή η χρήση της λέξης φαίνεται να επινοήθηκε από τον tabloid Τύπο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Με τον καιρό, η έννοια της καταδίωξης άλλαξε και ενσωμάτωσε άτομα που παρενοχλούνταν από τους πρώην συντρόφους τους.

Οι Πατέ και Μιλέν περιγράφουν το stalking ως «έναν αστερισμό συμπεριφορών στις οποίες ένα άτομο επιφέρει σε άλλον επαναλαμβανόμενες ανεπιθύμητες εισβολές και επικοινωνίες».

Η καταδίωξη μπορεί να οριστεί ως η εκούσια και επαναλαμβανόμενη παρακολούθηση, έλεγχο ή παρενόχληση άλλου ατόμου.

Σε αντίθεση με άλλα εγκλήματα, τα οποία συνήθως περιλαμβάνουν μια πράξη, η καταδίωξη είναι μια σειρά ενεργειών που συμβαίνουν σε μια χρονική περίοδο.

Αν και η καταδίωξη (stalking) είναι παράνομη στις περισσότερες περιοχές του κόσμου, ορισμένες από τις ενέργειες που συμβάλλουν σε αυτή μπορεί να είναι νόμιμες.

Όπως η συλλογή πληροφοριών, η κλήση κάποιου στο τηλέφωνο, η αποστολή μηνυμάτων, η αποστολή δώρων, η αποστολή email και η αποστολή άμεσων μηνυμάτων.

Καθίστανται παράνομα όταν παραβιάζουν τον νομικό ορισμό της παρενόχλησης (π.χ. μια ενέργεια όπως η αποστολή ενός κειμένου δεν είναι συνήθως παράνομη, αλλά είναι παράνομη όταν επαναλαμβάνεται συχνά σε έναν απρόθυμο παραλήπτη).

Στην πραγματικότητα, η νομοθεσία του Ηνωμένου Βασιλείου ορίζει ότι το περιστατικό πρέπει να συμβεί μόνο δύο φορές, όταν ο παρενοχλητής θα πρέπει να γνωρίζει ότι η συμπεριφορά του είναι απαράδεκτη (π.χ. δύο τηλεφωνήματα σε έναν άγνωστο, δύο δώρα, ακολουθώντας το θύμα και μετά τηλέφωνο κτλ).

Οι πολιτιστικοί κανόνες και το νόημα επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο ορίζεται το stalking. Οι μελετητές σημειώνουν ότι η πλειονότητα των ανδρών και των γυναικών παραδέχεται ότι επιδίδονται σε διάφορες συμπεριφορές που μοιάζουν με καταδίωξη μετά από ένα χωρισμό, αλλά σταματούν τέτοιες συμπεριφορές με την πάροδο του χρόνου.

Υποδηλώνοντας ότι «η εμπλοκή σε χαμηλά επίπεδα ανεπιθύμητων συμπεριφορών καταδίωξης για σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα στο πλαίσιο διάλυσης μιας σχέσης, μπορεί να είναι κανονιστικό για σχέσεις ετεροφυλόφιλων γνωριμιών που συμβαίνουν εντός της κουλτούρας των ΗΠΑ»

Άτομα που χαρακτηρίζονται ως stalkers μπορεί να κατηγορηθούν ότι έχουν λανθασμένη πεποίθηση ότι ένα άλλο άτομο τα αγαπά (ερωτομανία) ή ότι χρειάζονται διάσωση.

Η παρακολούθηση μπορεί να αποτελείται από συσσώρευση μιας σειράς ενεργειών που, από μόνες τους, μπορεί να είναι νόμιμες, όπως κλήση στο τηλέφωνο, αποστολή δώρων ή αποστολή email.

Οι stalkers μπορούν να χρησιμοποιήσουν φανερό και κρυφό εκφοβισμό, απειλές και βία για να φοβίσουν τα θύματά τους. Μπορεί να εμπλακούν σε βανδαλισμούς και υλικές ζημιές ή να κάνουν σωματικές επιθέσεις που έχουν σκοπό να τρομάξουν. Λιγότερο συχνές είναι οι σεξουαλικές επιθέσεις.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο οι περισσότεροι stalkers είναι πρώην σύντροφοι και τα στοιχεία δείχνουν ότι η καταδίωξη που διευκολύνεται από ψυχικές ασθένειες και διαδίδεται στα Μέσα Ενημέρωσης αντιπροσωπεύει μόνο μια μειοψηφία περιπτώσεων υποτιθέμενης καταδίωξης.

Μια ερευνητική μελέτη του Υπουργείου Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με τη χρήση του νόμου περί προστασίας από παρενόχληση ανέφερε:

«Η μελέτη διαπίστωσε ότι ο νόμος περί προστασίας από παρενόχληση χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση ποικίλων συμπεριφορών, όπως οικιακές και διαφωνίες μεταξύ γειτόνων. Χρησιμοποιείται σπάνια για καταδίωξη όπως παρουσιάζεται από τα Μέσα Ενημέρωσης, καθώς μόνο μια μικρή μειοψηφία περιπτώσεων στην έρευνα αφορούσε τέτοια συμπεριφορά»

Ψυχολογικές επιπτώσεις στα θύματα stalking

Διαταραχές στην καθημερινή ζωή που είναι απαραίτητες για να ξεφύγει ο stalker, συμπεριλαμβανομένων των αλλαγών στην απασχόληση, τη διαμονή και τους αριθμούς τηλεφώνου, επηρεάζουν την ευημερία του θύματος και μπορεί να οδηγήσουν σε μια αίσθηση απομόνωσης.

Σύμφωνα με τις απόψεις των ειδικών: Το stalking είναι μια μορφή ψυχικής επίθεσης, κατά την οποία ο δράστης επανειλημμένα, ανεπιθύμητα και διασπαστικά εισβάλλει στον κόσμο της ζωής του θύματος, με το οποίο δεν έχουν καμία σχέση (ή δεν έχουν πλέον).

Επιπλέον, οι χωριστές πράξεις που συνθέτουν την εισβολή δεν μπορούν από μόνες τους να προκαλέσουν την ψυχική κακοποίηση, αλλά να έχουν μια αθροιστική επίδραση.

Το stalking έχει επίσης περιγραφεί ως μια μορφή στενής σχέσης μεταξύ των μερών, αν και ως διαχωριστική, όπου οι δύο συμμετέχοντες έχουν αντίθετους στόχους και όχι συνεργατικούς.

Ένας συμμετέχων, συχνά γυναίκα, πιθανότατα επιθυμεί να τερματίσει εντελώς τη σχέση, αλλά μπορεί να μην μπορεί να το κάνει εύκολα. Ο άλλος συμμετέχων, συχνά αλλά όχι πάντα άντρας, επιθυμεί να κλιμακώσει τη σχέση.

Έχει περιγραφεί ως στενή σχέση, επειδή η διάρκεια, η συχνότητα και η ένταση της επαφής μπορεί να συναγωνίζονται με αυτές μιας πιο παραδοσιακής σχέσης συγγενούς ραντεβού

Τύποι θυμάτων από stalking

Με βάση την εργασία με θύματα καταδίωξης για οκτώ χρόνια στην Αυστραλία, εντοπίστηκαν διαφορετικοί τύποι θυμάτων stalking ανάλογα με την προηγούμενη σχέση τους με τον stalker. Αυτά είναι:

Προηγούμενοι οικείοι: Θύματα που είχαν προηγούμενη στενή σχέση με τον «κυνηγό» τους. Στην έρευνα περιγράφεται ότι είναι «η μεγαλύτερη κατηγορία, με το πιο κοινό προφίλ θύματος να είναι μια γυναίκα που είχε προηγουμένως μοιραστεί μια στενή σχέση με τον (συνήθως) άνδρα καταδιώκτη της».

Αυτά τα θύματα είναι πιο πιθανό να εκτεθούν στη βία που ασκείται από τον καταδιώκτη τους, ειδικά αν εκείνος είχε εγκληματικό παρελθόν.

Επιπλέον, τα θύματα που έχουν «stalkers ραντεβού» είναι λιγότερο πιθανό να βιώσουν βία από τους «κυνηγούς». Ως «stalker ραντεβού» θεωρείται ένα άτομο που είχε στενή σχέση με το θύμα αλλά ήταν βραχύβια.

Περιστασιακές γνωριμίες και φίλοι: Μεταξύ των ανδρών θυμάτων καταδίωξης, οι περισσότεροι ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Αυτή η κατηγορία θυμάτων περιλαμβάνει επίσης την καταδίωξη γειτόνων. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή κατοικίας των θυμάτων.

Επαγγελματικές επαφές: Πρόκειται για θύματα που έχουν καταδιωχθεί από ασθενείς, πελάτες ή φοιτητές με τους οποίους είχαν επαγγελματική σχέση. Ορισμένα επαγγέλματα όπως οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης, οι δάσκαλοι και οι δικηγόροι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο καταδίωξης.

Επαφές στο χώρο εργασίας: Οι καταδιώκτες αυτών των θυμάτων τείνουν να τα επισκέπτονται στον χώρο εργασίας τους, πράγμα που σημαίνει ότι είναι είτε εργοδότης, υπάλληλος ή πελάτης.

Όταν τα θύματα έχουν stalkers να έρχονται στο χώρο εργασίας τους, αυτό αποτελεί απειλή όχι μόνο για την ασφάλεια των θυμάτων αλλά και για την ασφάλεια άλλων ατόμων.

Ξένοι: Συνήθως δεν γνωρίζουν πώς άρχισαν να καταδιώκουν τα θύματά τους επειδή σχηματίζουν μια αίσθηση θαυμασμού για εκείνα από απόσταση.

Οι διασημότητες: Τα περισσότερα από αυτά τα θύματα είναι άτομα που παρουσιάζονται σε μεγάλο βαθμό στα Μέσα Ενημέρωσης, αλλά μπορεί επίσης να περιλαμβάνουν άτομα όπως πολιτικούς και αθλητές.

Σύμφωνα με μια μελέτη, οι γυναίκες στοχεύουν συχνά άλλες γυναίκες, ενώ οι άνδρες καταδιώκουν κυρίως γυναίκες.

Μια έκθεση του Ιανουαρίου 2009 από το Υπουργείο Δικαιοσύνης των Ηνωμένων Πολιτειών αναφέρει ότι «οι άνδρες ήταν εξίσου πιθανό να αναφέρουν ότι καταδιώκονταν από έναν άνδρα όσο από μια γυναίκα δράστη. Το 43% των ανδρών θυμάτων καταδίωξης δήλωσε ότι ο δράστης ήταν γυναίκα, ενώ το 41% ​​ δήλωσαν ότι ο δράστης ήταν άλλος άνδρας.

Οι γυναίκες θύματα καταδίωξης ήταν σημαντικά πιο πιθανό να καταδιώκονται από έναν άνδρα (67%) παρά από μια γυναίκα (24%)».

Αυτή η έκθεση παρέχει σημαντικά δεδομένα ανά φύλο και φυλή τόσο για την καταδίωξη όσο και για την παρενόχληση που ελήφθησαν μέσω της Συμπληρωματικής Έρευνας του 2006 από το Γραφείο Απογραφής για το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ