Η φωτογραφία που οδήγησε στο πιο συγκλονιστικό ποίημα που γράφτηκε ποτέ στην Ελλάδα

Μια γυναίκα γονατισμένη στο δρόμο, κρατά στην αγκαλιά της το άψυχο σώμα του γιου της. Το βλέμμα της παγώνει τον χρόνο, ο πόνος της διαπερνά το χαρτί, ξεφεύγει από τη στιγμή και γίνεται αιωνιότητα. Αυτή η εικόνα δεν είναι απλά μια φωτογραφία, αλλά η σπίθα που άναψε τη φλόγα για το πιο συγκλονιστικό ποίημα που γράφτηκε ποτέ στην Ελλάδα: τον “Επιτάφιο” του Γιάννη Ρίτσου.

Ήταν Μάιος του 1936, όταν η Θεσσαλονίκη έγινε το σκηνικό μιας από τις πιο αιματηρές απεργίες στην ελληνική ιστορία. Καπνεργάτες, διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας, βγήκαν στους δρόμους. Η αστυνομία απάντησε με σφαίρες. Ένας νεαρός διαδηλωτής, ο Τάσος Τούσης, πέφτει νεκρός. Δεν ήταν ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος που έχασε τη ζωή του, αλλά κάτι συνέβη εκείνη τη μέρα που θα σημάδευε για πάντα την ελληνική λογοτεχνία.

Ένας φωτορεπόρτερ απαθανατίζει τη στιγμή που η μητέρα του νεκρού, με απλωμένα τα χέρια, θρηνεί πάνω από το κορμί του παιδιού της. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στην εφημερίδα της επόμενης ημέρας και φτάνει στα χέρια του Γιάννη Ρίτσου. Ο ποιητής συγκλονίζεται. Σε λίγες μόνο ώρες, γράφει ένα ποίημα που δεν είναι απλά μια σειρά από στίχους, αλλά μια κραυγή. Ένας ύμνος στον πόνο της μάνας, στην αδικία του θανάτου, στη βία που καταστρέφει ζωές.

Οι πρώτες λέξεις μένουν χαραγμένες στη συλλογική μνήμη: “Γιε μου, σπλάχνο των σπλάχνων μου, καρδούλα της καρδιάς μου…”. Δεν πρόκειται για έναν συνηθισμένο ποιητικό θρήνο. Είναι ένας λυγμός που βγαίνει από τα βάθη της ιστορίας. Ο Ρίτσος δεν χρησιμοποιεί περίτεχνες εκφράσεις, δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει. Οι λέξεις του είναι ωμές, απλές, αληθινές. Το ποίημα δεν είναι δικό του. Είναι της μάνας, του γιου της, των εκατοντάδων που έπεσαν άδικα.

Όταν, χρόνια αργότερα, ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί τον “Επιτάφιο”, το ποίημα παύει να είναι απλώς λογοτεχνία. Γίνεται τραγούδι, γίνεται θρήνος και ταυτόχρονα ελπίδα. Γίνεται η φωνή όσων δεν πρόλαβαν να μιλήσουν. Και όλα ξεκίνησαν από μια φωτογραφία, ένα στιγμιότυπο που, χωρίς να το ξέρει, άλλαξε για πάντα την ελληνική ποίηση.