Τι κάνουν στη Σιγκαπούρη σε αυτούς που αρνούνται να γίνουν δωρητές οργάνων;

Η Σιγκαπούρη δεν είναι μια χώρα που αφήνει τα πράγματα στην τύχη τους. Η οργάνωση, η πρόβλεψη και η πρόληψη είναι βασικές της αρχές. Και όταν πρόκειται για τη μεταμόσχευση οργάνων, οι αρχές αυτές μετατρέπονται σε αυστηρούς κανόνες που δεν αφήνουν περιθώριο για αμφιβολίες. Από το 1987, εφαρμόζει ένα από τα πιο ιδιαίτερα και συνάμα αυστηρά συστήματα στον κόσμο: όσοι επιλέγουν να μην είναι δωρητές οργάνων, μπαίνουν αυτόματα σε χαμηλότερη προτεραιότητα εάν κάποια στιγμή χρειαστούν όργανο για να σωθούν.

Το νομικό αυτό πλαίσιο ονομάζεται Human Organ Transplant Act (HOTA). Πρόκειται για έναν νόμο που λειτουργεί με βάση την προεπιλεγμένη συγκατάθεση – γνωστό ως opt-out system. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι πολίτες και οι μόνιμοι κάτοικοι θεωρούνται δωρητές μετά θάνατον, εκτός αν έχουν υποβάλει επίσημη δήλωση εξαίρεσης. Η λογική είναι απλή αλλά βαθιά πολιτική: εφόσον όλοι ωφελούνται από το σύστημα, όλοι οφείλουν να συμμετέχουν σε αυτό, εκτός αν υπάρχει σοβαρός λόγος. Αλλά αυτή η εξαίρεση έχει κόστος.

Όποιος αποφασίσει να αποχωρήσει από τη λίστα δωρητών, χάνει το προνόμιο της ίσης μεταχείρισης στην περίπτωση που βρεθεί ο ίδιος σε ανάγκη. Το σύστημα λειτουργεί σχεδόν σαν κοινωνικό συμβόλαιο: αν δεν θέλεις να δώσεις, τότε δεν έχεις την ίδια σειρά όταν έρθει η ώρα να πάρεις. Η απόφαση αυτή δεν βασίζεται στην εκδίκηση αλλά στη λογική της αμοιβαιότητας. Οι αρχές θεωρούν ότι είναι άδικο να προηγούνται στη λίστα ασθενείς που δεν συμμετείχαν ποτέ στο κοινό απόθεμα οργάνων.

Το HOTA καλύπτει τέσσερα βασικά όργανα: καρδιά, νεφρά, ήπαρ και κερατοειδείς. Εξαιρούνται άτομα με θρησκευτικές ενστάσεις, άτομα κάτω των 21 ετών και όσοι είναι πνευματικά ανίκανοι να λάβουν τέτοια απόφαση. Όμως για την πλειοψηφία των πολιτών, η μη συμμετοχή στο πρόγραμμα σημαίνει ότι το όνομά τους υποβαθμίζεται αυτόματα όταν η λίστα μεταμοσχεύσεων αναθεωρείται. Και αυτό το «αυτονόητο» ενσωματώνεται όχι μόνο στον νόμο αλλά και στη συλλογική κουλτούρα της χώρας.

Η Σιγκαπούρη είναι επίσης μια από τις ελάχιστες χώρες όπου το κράτος διατηρεί λεπτομερή μητρώα δωρητών, και η απόφαση να συμμετάσχει ή να αποχωρήσει κάποιος από το σύστημα είναι δεσμευτική και καταγεγραμμένη. Δεν αρκεί ένα «δεν θέλω». Απαιτείται συμπλήρωση εντύπου, ιατρική ενημέρωση και επίσημη έγκριση από το Υπουργείο Υγείας. Και ακόμα και τότε, το όνομα του ατόμου μετακινείται σε δεύτερη μοίρα, πίσω από όσους παραμένουν εντός του προγράμματος.

Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι αυτή η πολιτική έχει φέρει πραγματικά αποτελέσματα. Η Σιγκαπούρη έχει από τα υψηλότερα ποσοστά συνειδητής συμμετοχής στο πρόγραμμα δωρεάς οργάνων. Παράλληλα, η ιδέα της αμοιβαιότητας έχει ενσωματωθεί τόσο βαθιά στη δημόσια σφαίρα, ώστε σπάνια τίθεται υπό αμφισβήτηση. Για πολλούς πολίτες, το να παραμείνεις στο σύστημα δεν είναι απλώς πράξη αλτρουισμού, αλλά απόδειξη πολιτισμένης συνύπαρξης. Όσοι επιλέγουν να αποχωρήσουν, το κάνουν γνωρίζοντας τις συνέπειες και συνήθως για βαθιά προσωπικούς ή θρησκευτικούς λόγους.

Η ιδέα της προτεραιότητας με βάση τη συμμετοχή στη δωρεά μπορεί να ακούγεται αυστηρή, αλλά αποτελεί καθρέφτη της φιλοσοφίας διαχείρισης της Σιγκαπούρης: η κοινωνική υπευθυνότητα δεν είναι προαιρετική, αλλά μέρος της συλλογικής επιβίωσης. Αν δεν είσαι πρόθυμος να προσφέρεις, τότε πρέπει να περιμένεις περισσότερο για να λάβεις. Αυτός ο αμοιβαίος όρος, σιωπηλός αλλά σταθερός, είναι που καθορίζει όχι μόνο τη μοίρα των οργάνων, αλλά και την καρδιά του τρόπου με τον οποίο η Σιγκαπούρη βλέπει την κοινωνική ηθική.