Ο Έλληνας φιλόσοφος που δεν σώθηκε ούτε ένα έργο του. Μόνο μία πρόταση. Ένα απόσπασμα που τα λέει όλα.

Κάποτε υπήρχε ένας φιλόσοφος που άλλαξε την πορεία της επιστήμης χωρίς να το ξέρει. Ονομάζονταν Λεύκιππος και έζησε περίπου τον 5ο αιώνα π.Χ. Ήταν ο πρώτος που μίλησε για κάτι που σήμερα θεωρείται αυτονόητο: ότι η ύλη αποτελείται από αόρατα, αδιαίρετα σωματίδια. Τα ονόμασε “άτομα”. Ήταν αυτός που άνοιξε τον δρόμο στον Δημόκριτο, στον Επίκουρο, στους φυσικούς της Αναγέννησης, και τελικά στη σύγχρονη ατομική θεωρία.

Κι όμως, από αυτόν τον άνθρωπο δεν έχουμε τίποτα. Ούτε ένα έργο. Ούτε ένα βιβλίο. Ούτε ένα πλήρες απόσπασμα. Μόνο μία πρόταση. Ένα σπαράγιο που διασώθηκε τυχαία σε ένα σχόλιο Αριστοτελικής φιλοσοφίας, αιώνες αργότερα.

Η πρόταση αυτή είναι:

«Οὐδὲν χρῆμα μάτην γίνεται, ἀλλὰ πάντα ἐκ λόγου τε καὶ ὑπ’ ἀνάγκης.»
(Τίποτα δεν συμβαίνει τυχαία. Όλα γίνονται για κάποιο λόγο και από ανάγκη.)

Μέσα σε αυτή την ελάχιστη φράση κρύβεται ένα κοσμοείδωλο. Μια πίστη ότι το σύμπαν δεν λειτουργεί από τύχη, αλλά από αιτία. Ότι υπάρχει μια αλυσίδα αναγκαιότητας που συνδέει τα πάντα. Πως ακόμα κι εκεί που εμείς βλέπουμε χάος, υπάρχει τάξη. Αόρατη, αλλά υπαρκτή.

Ο Λεύκιππος πιθανότατα γεννήθηκε στον Μιλήσιο χώρο, όπως κι άλλοι μεγάλοι φυσικοί φιλόσοφοι. Ίσως στην Άβδηρα, ίσως στον Ελέα. Οι αρχαίοι ιστορικοί διαφωνούν. Κάποιοι μάλιστα αμφέβαλλαν αν υπήρξε ποτέ πραγματικά ή αν ήταν επινόηση του Δημόκριτου. Όμως η δύναμη της σκέψης του είναι τέτοια που κανείς δεν μπορεί να την αγνοήσει.

Όλα όσα σκεφτόμαστε σήμερα γύρω από τη δομή του κόσμου – τα ηλεκτρόνια, τα μόρια, τα σωματίδια, οι δυνάμεις – ξεκινούν από την απλή ιδέα ότι τίποτα δεν γίνεται χωρίς αιτία. Κι αυτή η ιδέα ξεκινά από τον Λεύκιππο.

Δεν έμεινε τίποτα άλλο από το έργο του. Αλλά ίσως δεν χρειάστηκε. Ίσως αυτή η μία πρόταση να ήταν αρκετή.