Ο μουσικός που κατέστρεψε τη Συμπαντική Αρμονία επειδή… δεν του άρεσε ο αριθμός 6

Αυτός ο άνθρωπος κοίταξε τον αριθμό 6, δεν τον συμπάθησε, και διέγραψε από τη μουσική τη μείζονα έκτη. Έτσι κατέρρευσε η αρχαία ιδέα ότι η μουσική είναι η γλώσσα του Σύμπαντος.

Στα μέσα του 16ου αιώνα, ο Gioseffo Zarlino ήταν ο πιο ισχυρός θεωρητικός της μουσικής στην Ευρώπη. Διευθυντής της μουσικής στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου στη Βενετία, με φήμη που ξεπερνούσε τα σύνορα. Μαθητής των ουμανιστών, λάτρης των αρχαίων αριθμών, ένας άνθρωπος που πίστευε ότι η μουσική πρέπει να βασίζεται σε απόλυτη αριθμητική καθαρότητα.

Αυτό που ήθελε να φτιάξει δεν ήταν απλώς θεωρία. Ήθελε να αποκαταστήσει την αρμονία του σύμπαντος. Η ιδέα ότι η μουσική συνδέεται με τις κινήσεις των άστρων, όπως πίστευαν οι Πυθαγόρειοι και οι μεσαιωνικοί φιλόσοφοι, ήταν για τον Zarlino πολύ σοβαρή υπόθεση. Όμως τα πράγματα δεν κύλησαν όπως ακριβώς τα είχε φανταστεί.

Ο Πυθαγόρας είχε θεμελιώσει την ιδέα της κοσμικής αρμονίας πάνω σε τέσσερις αριθμούς: το 1, το 2, το 3 και το 4. Από αυτούς προκύπτουν οι αναλογίες 2:1 (οκτάβα), 3:2 (πέμπτη), 4:3 (τέταρτη) — οι τρεις «τέλειες» αρμονικές αποστάσεις. Αλλά η μουσική δεν σταματά εκεί. Τι γίνεται με τις άλλες αποστάσεις, όπως η μείζων τρίτη ή η μείζων έκτη;

Εδώ είναι που τα πράγματα αρχίζουν να σπάνε.

Η μείζων έκτη (π.χ. από το Ντο στο Λα) αντιστοιχεί στην αναλογία 5:3. Και εδώ είναι το πρόβλημα. Ο αριθμός 5 δεν περιλαμβάνεται στο «ιερό» σύνολο των τεσσάρων πρώτων ακεραίων. Ούτε το 6. Η έκτη είναι… ξένη. Δεν είναι “καθαρή” με τα μέτρα των αρχαίων. Και ο Zarlino —με ζήλο σχεδόν θρησκευτικό— δεν άντεχε να βλέπει τέτοια μαθηματική αταξία.

Ο Zarlino είχε μια επιλογή: να αποδεχτεί ότι η μουσική είναι πιο πλούσια από τους αριθμούς των αρχαίων ή να σπρώξει τον αριθμό 6 έξω από τη θεωρία. Έκανε το δεύτερο. Αρνήθηκε τη μείζονα έκτη ως πραγματικά «αρμονική» απόσταση. Δήλωσε ότι δεν έχει θέση στον τέλειο κόσμο της μουσικής.

Ουσιαστικά, διέγραψε μία από τις πιο ζωντανές και ανθρώπινες διαστάσεις της μουσικής έκφρασης, μόνο και μόνο γιατί δεν ταίριαζε με τον αριθμητικό του κόσμο. Δεν υπήρχε χώρος για τον αριθμό 6 στο σύμπαν του Zarlino.

Η ειρωνεία είναι τεράστια. Η μείζων έκτη, την οποία απέρριψε, έγινε αργότερα μία από τις βασικές αποστάσεις στη δυτική μουσική. Η ρομαντική μουσική, η χορωδία, η gospel, η τζαζ, σχεδόν κάθε σύγχρονο είδος μουσικής βασίζεται στην έντονη εκφραστικότητα αυτής της απόστασης. Όμως ο Zarlino δεν το ήθελε. Για εκείνον, η καθαρότητα είχε μεγαλύτερη σημασία από την ψυχή.

Η κατάρρευση της Πυθαγόρειας αρμονίας ξεκίνησε από εκεί: από μια εμμονή με την αριθμητική καθαρότητα και την απόρριψη όσων δεν «κολλούσαν» στο τέλειο σχήμα. Η αρμονία του σύμπαντος, αυτό το αιώνιο τραγούδι που πίστευαν οι αρχαίοι ότι συνέδεε τα άστρα και τις ψυχές, άρχισε να τρέμει στα θεμέλιά της — επειδή ο αριθμός 6 δεν ταίριαζε.

Και κάπως έτσι, η μουσική έπαψε να είναι γλώσσα του σύμπαντος. Έγινε γλώσσα των ανθρώπων.