Ποια είναι η περιοχή της Αθήνας με τις πιο παλιές πολυκατοικίες, πάνω από 100 χρονών;

Το ερώτημα μοιάζει απλό, όμως η απάντηση απαιτεί να ξεδιαλύνουμε τι εννοούμε με τον όρο «πολυκατοικία». Αν μιλάμε για πολυώροφα κτήρια με περισσότερα του ενός διαμερίσματα και ξεχωριστούς ιδιοκτήτες – δηλαδή αυτό που σήμερα θεωρούμε τυπική πολυκατοικία – τότε οι ρίζες του είδους στην Αθήνα πάνε πίσω στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πρώτη καταγεγραμμένη πολυκατοικία με αυτή τη μορφή ήταν το επταώροφο κτίριο του 1917 στη συμβολή των οδών Φιλελλήνων και Όθωνος, κοντά στο Σύνταγμα. Είχε ασανσέρ, ξεχωριστά διαμερίσματα προς ενοικίαση ή πώληση, και στέγαζε την αστική τάξη της εποχής. Ουσιαστικά, εισήγαγε την κάθετη ιδιοκτησία στην ελληνική πραγματικότητα.

Όμως δεν ήταν η μόνη. Περιοχές όπως η Πλάκα, η Νεάπολη Εξαρχείων, τα Άνω Πετράλωνα και η περιοχή γύρω από την οδό Αχαρνών διατηρούν ακόμα κτήρια με πολυκατοικιακή λειτουργία που χρονολογούνται από τις δεκαετίες 1920-1930. Εκείνη την εποχή η Αθήνα άλλαζε ριζικά: πρόσφυγες του 1922, εσωτερική μετανάστευση, άνοδος της μικροαστικής τάξης. Σε αυτά τα χρόνια, η πολυκατοικία έγινε το βασικό κύτταρο στέγασης του νέου αστικού πληθυσμού.

Η περιοχή με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση πολυκατοικιών άνω των 90-100 ετών είναι ο Άγιος Παντελεήμονας και η οδός Αχαρνών. Εκεί, στη δεκαετία του 1920 και του ’30, κτίστηκαν πολλά ψηλά κτίρια, συχνά με νεοκλασικά και αρ ντεκό στοιχεία, που εξυπηρετούσαν τον νέο όγκο κατοίκων. Πολλές από αυτές διατηρούνται ακόμα, και είναι καταγεγραμμένες σε μελέτες της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Ανάμεσά τους, κρυμμένα στο γκρι αστικό τοπίο, υπάρχουν κτίρια με πραγματικά ιστορική αξία, όχι απλώς για την ηλικία τους, αλλά γιατί δείχνουν τη μετάβαση της Αθήνας από την οριζόντια αυλή στην κάθετη διαβίωση.

Αν θέλει κανείς να περπατήσει σε μια γειτονιά της Αθήνας και να δει πολυκατοικίες 100 και πλέον ετών, θα τις βρει κατά κύριο λόγο σε τρεις ζώνες: Σύνταγμα – Κολωνάκι, Πλατεία Βικτωρίας – Αχαρνών, και Νεάπολη Εξαρχείων. Αυτές οι περιοχές φιλοξένησαν την πρώτη γενιά της αθηναϊκής «πολυκατοίκησης», με κτήρια που πολλές φορές κατασκευάστηκαν από γνωστούς αρχιτέκτονες της εποχής και στεγάζουν ακόμα σήμερα κατοίκους, μικρά καταστήματα ή και ξενοδοχεία.

Κάποια από αυτά τα κτίρια επιβίωσαν πολέμους, σεισμούς, κρίσεις, και αλλαγές χρήσης. Είναι σκιές ενός παλιού αστικού μεγαλείου, που μπορεί να μη φαίνεται πια κάτω από το μπετό και τα air-condition, αλλά υπάρχει – και μετράει πάνω από 100 χρόνια ζωής.