Το τεστ που μπορείς να κάνεις για να δεις αν είσαι εθισμένος στον καφέ, την κόλα, το τσιγάρο, το κινητό, τη ζάχαρη και το TikTok

Ο εθισμός δεν είναι πάντα σκοτεινός, δεν ξεκινά με παρανομία και δεν καταλήγει πάντα σε καταστροφή. Συχνά φοράει φόρμα, μυρίζει ελαφρώς καφέ, παίζει video και σκανάρει οθόνες. Είναι ήσυχος, κρυφός, καθημερινός. Και ακριβώς γι’ αυτό περνά απαρατήρητος. Τον λες συνήθεια, τον βαφτίζεις αναγκαίο, μέχρι που καταλαβαίνεις ότι δεν μπορείς να λειτουργήσεις χωρίς αυτόν.

Αν θες να μάθεις αν έχεις εθιστεί, δεν χρειάζεσαι γιατρό, ούτε εξετάσεις. Χρειάζεσαι απλώς να αφαιρέσεις αυτό που υποψιάζεσαι για μία ή δύο μέρες από τη ζωή σου. Τίποτα περισσότερο. Και να δεις τι θα κάνει το σώμα σου. Τι θα κάνει ο εγκέφαλός σου όταν δεν έχει πια αυτό το ένα μικρό πράγμα που μέχρι χθες θεωρούσες ακίνδυνο.

Ο καφές φαίνεται αθώος, αλλά είναι από τις πιο διαδεδομένες ουσίες με εθιστική επίδραση στον πλανήτη. Αν δεν πιεις για μία μέρα και αρχίσεις να έχεις πονοκέφαλο, να νυστάζεις παράλογα, να δυσκολεύεσαι να συγκεντρωθείς, να γίνεσαι απότομος ή νευρικός χωρίς λόγο, τότε ο οργανισμός σου χτυπά καμπανάκι. Η καφεΐνη έχει δεσμεύσει τα κέντρα διέγερσης και συγκέντρωσης στον εγκέφαλό σου. Και η στέρησή της δεν είναι αστείο. Μπορεί να κρατήσει 24 έως 72 ώρες.

Η κόλα δεν είναι απλώς αναψυκτικό. Είναι ένα γλυκό σιρόπι γεμάτο καφεΐνη και ζάχαρη, που δίνει στον εγκέφαλο μια στιγμιαία επιβράβευση. Αν σταματήσεις να πίνεις κόλα για δύο μέρες και νιώσεις πτώση στη διάθεση, εκνευρισμό ή ανεξήγητη επιθυμία για κάτι “δροσερό και γλυκό”, τότε δεν είχες απλώς μια προτίμηση. Είχες μια καθαρή εξάρτηση από μια χημική αλληλουχία ανταμοιβής.

Το τσιγάρο δεν χρειάζεται αποδείξεις. Αν είσαι καπνιστής και αποφασίσεις να μην ανάψεις ούτε ένα για 24 ώρες, το σώμα σου θα ξεκινήσει να αντιδρά πριν περάσουν καν 20 λεπτά. Απώλεια συγκέντρωσης, εσωτερική ένταση, ανησυχία, ταραχή, ακόμα και αίσθημα κενού. Η νικοτίνη δρα σαν ταχύς νευροδιαμορφωτής. Ο εγκέφαλος την συνηθίζει και τη ζητά. Όχι από ανάγκη. Από επαναλαμβανόμενο σήμα.

Το κινητό είναι σήμερα το πιο παρεξηγημένο πεδίο εθισμού. Πες ότι ξεχνάς το κινητό σου στο σπίτι και βγαίνεις για μία ώρα. Αν αρχίσεις να κοιτάς τις τσέπες σου ασυναίσθητα, αν νιώσεις σαν να έχασες τον έλεγχο, αν αρχίσεις να αγχώνεσαι χωρίς να έχει συμβεί τίποτα, αν τσεκάρεις τυχαία το ρολόι ή απλώς αγγίζεις άλλα αντικείμενα σαν να ήταν οθόνες, τότε η εξάρτηση είναι ήδη μέσα σου. Δεν είναι η συσκευή. Είναι η διαρκής ανάγκη να βλέπεις, να μαθαίνεις, να αλληλεπιδράς χωρίς παύση.

Η ζάχαρη είναι ένας ήσυχος ντίλερ. Όταν τρως γλυκά, σνακ ή πίνεις ροφήματα με σιρόπια και αναψυκτικά, ο εγκέφαλος παίρνει στιγμιαία το “καλά έκανες”. Όταν το κόψεις για 48 ώρες, έρχεται η στέρηση. Και δεν είναι απλώς λιγούρα. Είναι σωματικό σύμπτωμα. Εκνευρισμός, τρέμουλο, πτώση ενέργειας, ακόμα και ελαφρύς πονοκέφαλος ή τάσεις κατήφειας. Είναι ο μεταβολισμός που αναρωτιέται πού πήγε το “κάτι γλυκό” που του δίνεις κάθε μέρα.

Και το TikTok, ή κάθε παρόμοια πλατφόρμα, είναι σήμερα το νεότερο εργαλείο μικρο-εθισμών. Το απεριόριστο scroll, το endless novelty, η εναλλαγή ήχου, εικόνας και ανταμοιβής κάθε λίγα δευτερόλεπτα ενεργοποιεί τα ίδια κυκλώματα με τον τζόγο. Βάλε φραγή για μία μέρα. Αν το χέρι σου πάει μόνο του στην οθόνη, αν νιώθεις πως “κάτι χάνεις”, αν πατάς ασυναίσθητα εκεί που ήταν το εικονίδιο, τότε η εξάρτηση είναι ενεργή. Όχι επειδή σου αρέσει. Αλλά επειδή δεν μπορείς να μείνεις χωρίς.

Αυτό είναι το τεστ. Αν αφαιρέσεις κάτι για λίγο και το σώμα ή το μυαλό σου αντιδρά, αν νιώθεις ένταση, ανησυχία, εκνευρισμό ή ακόμα και αίσθημα απώλειας, τότε έχεις εξάρτηση. Δεν είναι πάντα σοβαρή. Δεν είναι πάντα επικίνδυνη. Αλλά είναι εκεί. Και όταν ξέρεις ότι είναι εκεί, τότε μπορείς και να την αντιμετωπίσεις.