Δεν έπρεπε να τον κοιτάνε στα μάτια, για αυτό σκέφτηκε το ανάκλιντρο

Η εικόνα είναι σχεδόν κινηματογραφική. Ένα δωμάτιο στη Βιέννη, χαμηλός φωτισμός, βαριά ξύλινα έπιπλα, βιβλία στοιβαγμένα σε ράφια μέχρι το ταβάνι. Κάπου εκεί, ένα ανάκλιντρο. Πάνω του, κάποιος ξαπλωμένος, μιλάει ακατάπαυστα, αφήνοντας τις λέξεις να κυλούν σαν νερό. Πίσω του, σχεδόν αθέατος, κάθεται ο Σίγκμουντ Φρόυντ. Δεν τον κοιτάζει. Και αυτό δεν είναι τυχαίο.

Στην αρχή, ο Φρόυντ πειραματιζόταν με την ύπνωση, όμως κάτι δεν του πήγαινε καλά. Οι ασθενείς του δεν ακολουθούσαν πάντα το σενάριο που εκείνος είχε φανταστεί. Αντιστέκονταν. Κάποιοι δεν ήθελαν να αφεθούν, κάποιοι ένιωθαν ότι έπρεπε να πουν το «σωστό» και άλλοι απλώς αμήχανοι, πάλευαν να διαβάσουν τις εκφράσεις του προσώπου του, να μαντέψουν τι ήθελε να ακούσει.

Τότε κατάλαβε. Ήταν τα μάτια. Η παρουσία του ήταν βαριά, η ματιά του, ακόμα κι όταν δεν ήταν επικριτική, γινόταν ασυνείδητα εμπόδιο. Οι άνθρωποι έχουν μάθει να κρύβονται πίσω από βλέμματα, να φιλτράρουν τα λόγια τους ανάλογα με το ποιος τους ακούει. Η λύση ήταν απλή, σχεδόν αυτονόητη: έπρεπε να σταματήσουν να τον κοιτάζουν.

Έτσι γεννήθηκε το ψυχαναλυτικό ανάκλιντρο. Ο αναλυόμενος ξαπλωμένος, με τα μάτια στραμμένα στο ταβάνι ή κλειστά, έπαυε να έχει την πίεση της πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας. Οι λέξεις έβγαιναν πιο ελεύθερα, σαν σκέψεις που δεν προλάβαιναν να λογοκριθούν. Ο Φρόυντ, πάντα διακριτικά πίσω του, γινόταν σχεδόν αόρατος, μια φωνή που απλώς έδινε κατευθύνσεις στο ταξίδι του μυαλού.

Το ανάκλιντρο δεν ήταν μόνο ένα έπιπλο. Ήταν ένα ψυχολογικό εργαλείο, μια είσοδος στον κόσμο του ασυνειδήτου. Έμοιαζε με τις αρχαίες πρακτικές ίασης στα ασκληπιεία, όπου οι ασθενείς κοιμόνταν και άφηναν τα όνειρά τους να τους οδηγήσουν στη θεραπεία. Δεν ήταν τυχαίο: για τον Φρόυντ, το όνειρο ήταν ο «βασιλικός δρόμος προς το ασυνείδητο».

Σήμερα, η ψυχανάλυση δεν επιμένει πάντα στην ξαπλωμένη στάση. Πολλοί θεραπευτές προτιμούν τη συζήτηση πρόσωπο με πρόσωπο. Όμως, η εικόνα του ανάκλιντρου παραμένει ένα από τα πιο δυνατά σύμβολα της ψυχανάλυσης. Και ίσως, σε έναν κόσμο όπου όλοι κοιτάζονται ασταμάτητα μέσα από οθόνες, να είναι πιο χρήσιμο από ποτέ.