Δεν ήταν ναός. Δεν ήταν πόλη. Τι γυρεύει αυτό το τέλειο κυκλικό κτίσμα στη μέση της ερήμου;

Το 1938, στη σοβιετική πια Κεντρική Ασία, ο αρχαιολόγος Σεργκέι Τολστόφ έκανε κάτι που κανείς δεν περίμενε. Βρήκε ένα άγνωστο κυκλικό οικοδόμημα στο Ουζμπεκιστάν, στην καρδιά της ερήμου Καρακαλπακστάν. Μακριά από πόλεις, χωριά ή ποτάμια. Ένα δώρο της Ιστορίας πεταμένο στο χώμα. Το ονόμασε Κόι Κρυλγκάν Καλά, και κανείς μέχρι σήμερα δεν είναι σίγουρος τι ακριβώς ήταν.

Η κατασκευή είναι σχεδόν τέλεια κυκλική, με δεκαοκτώ πλευρές. Πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια αρχαιολογία, και ελάχιστα κτίσματα είχαν τέτοια γεωμετρική ακρίβεια. Είναι διώροφο, με χοντρούς πλίνθους και ένα μεγάλο άνοιγμα στο κέντρο. Δεν έχει ίχνη ζωής. Δεν βρέθηκαν σπίτια, δεν βρέθηκαν σκεύη, δεν βρέθηκαν τάφοι. Κανένα ίχνος κατοίκων. Κανένα ίχνος μάχης. Κανένα ίχνος λατρείας.

Τι είναι όμως; Κάποιοι είπαν ότι ήταν φρούριο. Μα γιατί τότε δεν είχε ούτε πύλη, ούτε κατοίκους, ούτε στρατιωτικά ευρήματα; Άλλοι είπαν ότι ήταν ναός. Μα γιατί δεν υπήρχαν σύμβολα, ιερά ή υπολείμματα προσφορών; Άλλοι, πιο τολμηροί, πρότειναν ότι μπορεί να ήταν ένα πρωτοαστρονομικό παρατηρητήριο, φτιαγμένο για να παρακολουθεί την κίνηση των άστρων. Ο τρόπος που είναι προσανατολισμένο – απόλυτα προς τις κατευθύνσεις του ορίζοντα – δίνει έδαφος σε αυτή την υπόθεση.

Οι κυκλικοί τοίχοι του θυμίζουν τα μενίρ της Ευρώπης, το Στόουνχεντζ, ακόμα και το μυστηριώδες Αρκάιμ στη Ρωσία. Αλλά το Κόι Κρυλγκάν Καλά είναι ακόμα πιο απομονωμένο, ακόμα πιο σιωπηλό. Σαν να μην είχε φτιαχτεί για ανθρώπους, αλλά για κάτι άλλο. Για παρατήρηση. Για υπολογισμό. Ίσως για κάποιο ιερό σκοπό που σήμερα έχουμε ξεχάσει.

Η ερημιά γύρω του είναι απόλυτη. Κανένα ίχνος αρχαίου δρόμου, καμιά ίχνη υποδομής. Το έφτιαξαν εκεί που δεν πήγαινε κανείς. Εκτός αν κάποτε πήγαιναν. Και μετά σιώπησαν όλοι.

Το 1938, η Σοβιετική Ένωση δεν ήθελε φήμες και μυστικισμό. Έτσι η ανακάλυψη του Τολστόφ μπήκε στα αρχεία, και μόνο λίγοι ειδικοί συνέχισαν να το μελετούν. Αλλά το ερώτημα έμεινε ίδιο: ποιος μπαίνει στον κόπο να χτίσει κάτι τέτοιο, τόσο τέλεια, στη μέση του τίποτα;

Και κυρίως: γιατί;