Γιατί ενώ μπορούσαν, δεν ίσιωσαν ποτέ τον Πύργο της Πίζας;

Το 1990, ο Πύργος της Πίζας κινδύνευε πραγματικά να πέσει. Η κλίση του είχε φτάσει τις 5,5 μοίρες, και κάθε νέα βροχή, κάθε μικρός σεισμός, θεωρούνταν απειλή. Για πρώτη φορά στην ιστορία του, δεν ήταν απλώς αξιοθέατο· ήταν πρόβλημα. Η ιταλική κυβέρνηση διέταξε το κλείσιμό του για λόγους ασφαλείας και συγκρότησε μια επιτροπή διεθνών ειδικών για να τον σώσουν. Είχαν μπροστά τους μία επιλογή: να τον ισιώσουν πλήρως ή να τον σταθεροποιήσουν όπως είναι.

Οι σύγχρονες τεχνικές θεμελίωσης το επέτρεπαν. Θα μπορούσαν να τοποθετήσουν πασσάλους, να επαναφέρουν το κτίριο σταδιακά με υδραυλικά μέσα, να ενισχύσουν τη βάση με κάθε τρόπο. Η επιστήμη μπορούσε να νικήσει την ιστορία. Όμως, υπήρχε κάτι που δεν μπορούσε να νικηθεί τόσο εύκολα: η μνήμη. Ο Πύργος της Πίζας δεν ήταν απλώς ένα μνημείο. Ήταν ένα λάθος που αγαπήθηκε. Ήταν η εικόνα του παραλόγου που άντεξε στους αιώνες και έγινε σύμβολο. Αν τον ίσιωνες, αφαιρούσες αυτό ακριβώς που τον έκανε μοναδικό.

Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1173 πάνω σε έδαφος μαλακό, με πηλό και ιλύ. Τα θεμέλια είχαν βάθος μόλις τρία μέτρα, ανεπαρκή για τέτοιο βάρος. Στον τρίτο κιόλας όροφο, η κλίση έγινε αισθητή. Οι αρχιτέκτονες προσπάθησαν να τη διορθώσουν χτίζοντας τους επόμενους ορόφους λοξά προς την αντίθετη πλευρά, δημιουργώντας μια οπτική ψευδαίσθηση ισορροπίας. Αντί να διορθωθεί, το πρόβλημα επιδεινώθηκε. Η κλίση αυξήθηκε. Κι όμως, το κτίριο συνέχισε να στέκεται, σαν θαύμα, αιώνες ολόκληρους.

Ο Πύργος δεν γλίτωσε μόνο χάρη στη δομή του, αλλά και χάρη στην τύχη. Οι διακοπές στην κατασκευή του, λόγω πολέμων και οικονομικών κρίσεων, επέτρεψαν στο έδαφος να καθιζήσει σταδιακά και να σταθεροποιηθεί. Το αποτέλεσμα ήταν ένας πύργος που συνέχισε να γέρνει, αλλά δεν έπεσε ποτέ. Αν και άντεξε σε σεισμούς, βροχές και φθορά, στις αρχές του 20ού αιώνα είχε πια καταστεί σαφές πως χωρίς παρέμβαση, το κτίριο δεν θα επιβίωνε για πολύ ακόμα.

Από το 1993 έως το 2001, οι μηχανικοί προχώρησαν σε επεμβάσεις που στόχο είχαν να μειώσουν την κλίση χωρίς να αλλάξουν την εικόνα του πύργου. Αφαίρεσαν με ακρίβεια μικρές ποσότητες εδάφους από τη βόρεια πλευρά για να επιτρέψουν στον πύργο να καθίσει λίγο προς την αντίθετη κατεύθυνση. Τοποθέτησαν υπογειοποιημένα μεταλλικά στηρίγματα, εγκατέστησαν αντίβαρα και πρόσθεσαν αισθητήρες σε κάθε επίπεδο. Η κλίση μειώθηκε κατά περίπου 1,5 μοίρα. Όχι πολύ. Αλλά όσο έπρεπε.

Οι ίδιοι οι ειδικοί δήλωσαν πως θα μπορούσαν να τον φέρουν σχεδόν κάθετα. Όμως το αρνήθηκαν. Όχι για πρακτικούς λόγους· για πολιτιστικούς. Ένα μνημείο σαν τον Πύργο της Πίζας δεν είναι απλώς λίθοι και μέτρα. Είναι συμβολισμός. Είναι μια παγκόσμια εικόνα. Είναι αναγνωρίσιμος ακριβώς επειδή γέρνει. Αν έπαυε να γέρνει, δεν θα ήταν πια ίδιος. Η UNESCO συμφώνησε. Το ίδιο και το ιταλικό κοινό. Η κλίση έγινε το εθνικό χαρακτηριστικό της Πίζας. Τουρισμός, ιστορία και φήμη βασίστηκαν πάνω της.

Ο Πύργος της Πίζας είναι το πιο διάσημο αρχιτεκτονικό λάθος στην ανθρώπινη ιστορία. Και είναι ακριβώς αυτό το λάθος που τον κράτησε ζωντανό. Δεν τον ισιώσανε γιατί δεν έπρεπε να ισιωθεί. Τον έσωσαν όπως ήταν. Και με αυτόν τον τρόπο, του έδωσαν τη δυνατότητα να γείρει για άλλα τριακόσια χρόνια. Όχι παραπάνω· δεν χρειάζεται. Η αιωνιότητα δεν μετριέται σε μοίρες. Μετριέται σε αναγνωρίσιμα σχήματα. Και ο Πύργος της Πίζας θα παραμένει λοξός — αλλά ακριβώς στη θέση του.