Ο Έλληνας που κατέκτησε τη Δύση με τη σοφία του και ξεφτιλίστηκε για τις μεταφράσεις του

Γεννημένος στον Χάνδακα της Κρήτης το 1395, με καταγωγή από την Τραπεζούντα, ο Γεώργιος Τραπεζούντιος μεγάλωσε σε έναν κόσμο που άλλαζε. Η βυζαντινή παιδεία του, η ρητορική δεινότητα και η βαθιά γνώση των ελληνικών κειμένων, του έδωσαν γρήγορα μια θέση στα μεγάλα σαλόνια της Ιταλίας. Δεν ήταν απλώς ένας Έλληνας λόγιος – ήταν ένας Έλληνας που πίστεψε ότι μπορεί να διαμορφώσει την ίδια τη σκέψη της Δύσης.

Στην Ιταλία έφτασε γύρω στο 1416 και αμέσως εντάχθηκε στους κύκλους των ανθρωπιστών. Έμαθε λατινικά, δούλεψε ως αντιγραφέας, δίδαξε στις πιο σημαντικές πόλεις του Βορρά και απέκτησε τη βενετική υπηκοότητα. Δεν άργησε να βρεθεί κοντά στους Πάπες Ευγένιο Δ’ και Νικόλαο Ε’, ως επίσημος μεταφραστής. Το όνομά του έγινε συνώνυμο του «γνήσιου Έλληνα σοφού».

Η Δύση διψούσε για ελληνική σκέψη και ο Τραπεζούντιος έφερε μαζί του ό,τι πιο σπουδαίο είχε να προσφέρει η ελληνική γραμματεία. Μετέφρασε έργα του Αριστοτέλη, του Πτολεμαίου, του Πλάτωνα και άλλων, με στόχο να «εκπολιτίσει» τη λατινόφωνη διανόηση. Οι μαθητές του έγιναν καρδινάλιοι, ακόμα και μελλοντικοί Πάπες. Εκείνος ήταν ο Έλληνας που τα κατάφερε.

Ή σχεδόν τα κατάφερε. Γιατί σύντομα άρχισαν οι φήμες. Οι μεταφράσεις του χαρακτηρίζονταν επιπόλαιες, με πολλά λάθη, συντακτικές ασάφειες και παραμορφώσεις του νοήματος. Άλλοι λόγιοι τον κατηγορούσαν για αλαζονεία και υπερβολική φιλοδοξία. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που θεώρησαν ότι ο Τραπεζούντιος περισσότερο εντυπωσίαζε, παρά κατανοούσε.

Όταν συγκρούστηκε με ισχυρές προσωπικότητες της παπικής αυλής, άρχισε η αποκαθήλωση. Η φήμη του μετατράπηκε σε σκιά. Οι ίδιοι κύκλοι που τον πρόβαλαν, τώρα τον κορόιδευαν. Η σύγκρουση με τον καρδινάλιο Βησσαρίωνα τον απομόνωσε ακόμα περισσότερο. Από τιμημένος πρέσβης της ελληνικής σοφίας, έγινε δακτυλοδεικτούμενος αποτυχημένος.

Πέθανε το 1472, φτωχός και περιθωριοποιημένος. Ένας Έλληνας που ξεκίνησε να φωτίσει τη Δύση με το φως της αρχαίας γνώσης – και κατέληξε να κατηγορείται ότι την παρερμήνευσε. Ίσως γιατί η Αναγέννηση, όσο κι αν αγαπούσε την ελληνική σκέψη, δεν συγχωρούσε ποτέ τον Έλληνα που δεν ταίριαζε ακριβώς στο καλούπι της.