Το ρατσιστικό πρόγραμμα που μέτραγε κρανία και αυτιά για να αποδείξει πως οι Σάμι είναι κατώτεροι άνθρωποι

Σου φωτογράφιζαν τα αυτιά, σου μέτραγαν τη μύτη, άνοιγαν τον τάφο της γιαγιάς σου και έπαιρναν το κρανίο της για να αποδείξουν ότι δεν αξίζεις να είσαι ίσος. Αυτό δεν είναι σενάριο τρόμου. Είναι η αληθινή ιστορία ενός επίσημου κρατικού προγράμματος της Σουηδίας που ξεκίνησε τον 20ό αιώνα με στόχο να αποδείξει πως οι Σάμι είναι κατώτεροι άνθρωποι.

Το 1922, ιδρύθηκε στη Στοκχόλμη η Σουηδική Εταιρεία Φυλετικής Βιολογίας. Είχε σκοπό να μελετήσει «την καθαρότητα των φυλών». Αντί για μικροσκόπια, χρησιμοποίησαν μεζούρες. Οι ερευνητές πήγαιναν σε χωριά, φωτογράφιζαν και μετρούσαν τα πρόσωπα, τα κρανία, τα αυτιά και τα μήλα του προσώπου των Σάμι. Κάθε καταγραφή συνοδευόταν από κωδικούς και όρους όπως “πρωτόγονος”, “υποανάπτυκτος”, “εκφυλισμένος”.

Η πιο φρικτή πτυχή του προγράμματος ήταν η σύληση των τάφων. Σάμι που είχαν πεθάνει πριν δεκαετίες ξεθάβονταν για να αποσπαστούν τα κρανία τους. Μέχρι και σήμερα, πολλά από αυτά τα κρανία παραμένουν σε κουτιά σε υπόγεια σουηδικών πανεπιστημίων και μουσείων, χωρίς ταυτότητα, χωρίς σεβασμό, χωρίς επιστροφή.

Η πολιτική αυτή δεν ήταν περιθωριακή. Ήταν επίσημη, κρατική, οργανωμένη. Το σουηδικό κράτος προώθησε τη «φυλετική ταξινόμηση» των πολιτών του, με κίνητρο όχι μόνο το ρατσισμό αλλά και τη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας. Οι Σάμι, επειδή ήταν νομαδικοί, μιλούσαν άλλη γλώσσα και δεν ήταν αγρότες, θεωρήθηκαν «υπόλειμμα προϊστορίας».

Παιδιά Σάμι τοποθετήθηκαν σε ορφανοτροφεία όπου τους απαγορευόταν να μιλούν τη γλώσσα τους. Το σχολικό σύστημα αγνοούσε παντελώς την ύπαρξή τους ή τους παρουσίαζε ως εξωτικά δείγματα. Όλα αυτά βασίστηκαν σε «επιστημονικά» ευρήματα, σε μετρήσεις μύτης και κεφαλής. Οι συνέπειες φτάνουν μέχρι σήμερα: χαμένη γλώσσα, ντροπή για την ταυτότητα, μαζική σιωπή.

Μόλις το 2021, η Εκκλησία της Σουηδίας ζήτησε συγγνώμη για τον ρόλο της στη διαδικασία. Το κράτος, όμως, αργεί. Ορισμένοι Σάμι ζητούν την επιστροφή των κρανίων, άλλοι μόνο την αναγνώριση. Το αίτημα είναι ένα: ότι δεν είμαστε μετρήσιμοι. Δεν είμαστε ζυγαριά. Δεν είμαστε μήκος αυτιού.