Τον αγαπούσε όλος ο πλανήτης, εκτός από τη χώρα του

Τον χειροκρότησαν στα Κοινοβούλια της Ευρώπης. Του έδωσαν Νόμπελ Ειρήνης. Τον φώναζαν ήρωα, σωτήρα, προφήτη μιας νέας εποχής. Κι όμως, στη Μόσχα δεν τον άντεχαν. Ούτε τότε, ούτε τώρα. Οι περισσότεροι Ρώσοι θυμούνται τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ως τον άνθρωπο που γκρέμισε μια αυτοκρατορία. Αλλά για τον υπόλοιπο κόσμο, ήταν ο άνθρωπος που γκρέμισε ένα Τείχος.

Στη Δύση, τον λάτρευαν. Ήταν ο ηγέτης που μίλησε για «γκλάσνοστ» και «περεστρόικα» – λέξεις που δεν καταλάβαινε κανείς, αλλά έμοιαζαν με υπόσχεση. Τη δεκαετία του ’80, σε μια Ευρώπη που ακόμα ζούσε με τον φόβο της ατομικής βόμβας, η φωνή του Γκορμπατσόφ ακουγόταν σαν μουσική. Η Σιδηρά Κυρία Μάργκαρετ Θάτσερ είπε πρώτη: «Μπορούμε να συνεργαστούμε μαζί του». Ο Ρίγκαν το ακολούθησε. Και μετά, όλα άρχισαν να αλλάζουν.

Το 1989 έπεσε το Τείχος του Βερολίνου. Η Σοβιετική Ένωση δεν έκανε τίποτα. Δεν έστειλε τανκς, δεν απείλησε, δεν κατέστειλε. Ο κόσμος έμεινε άφωνος. Για πρώτη φορά στην Ιστορία, μια υπερδύναμη άφηνε ελεύθερα τα κράτη-δορυφόρους της να φύγουν. Η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Ανατολική Γερμανία, όλοι απομακρύνονταν — και ο Γκορμπατσόφ δεν τους σταματούσε. Στη Δύση ήταν πράξη ειρήνης. Στη Ρωσία, πράξη αδυναμίας.

Το 1991 ήρθε η κατάρρευση. Η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε, σχεδόν με μια υπογραφή. Στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες επικράτησε χάος. Οι ουρές για ψωμί επέστρεψαν. Τα εργοστάσια έκλειναν, οι στρατιωτικοί εξευτελίζονταν, οι παλιές βεβαιότητες διαλύονταν. Ο Γκορμπατσόφ παραιτήθηκε. Το όνειρο μιας διαφορετικής, ειρηνικής Σοβιετικής Ένωσης χάθηκε για πάντα. Και μαζί του, κι εκείνος.

Στη Ρωσία δεν τον συγχώρησαν. Ούτε τότε, ούτε όταν αρρώστησε, ούτε όταν πέθανε. Δεν του έγινε κρατική κηδεία, ούτε παρέστη ο Πούτιν. Για τους περισσότερους Ρώσους, ήταν ο άνθρωπος που άφησε τη χώρα τους να ταπεινωθεί. Ο ίδιος το ήξερε. Είχε πει πικραμένος: «Η Δύση με αγκάλιασε. Η Ρωσία με απέρριψε».

Στο εξωτερικό, όμως, έγινε είδωλο. Πήρε μέρος σε διαφημίσεις, έγραψε βιβλία, τον τίμησαν πανεπιστήμια. Το 1997 πρωταγωνίστησε σε σποτ της Pizza Hut — κι αυτό μόνο στην Αμερική θα μπορούσε να συμβεί. Ήταν πλέον πιο Δυτικός από τους Δυτικούς. Μα για τους συμπατριώτες του, αυτό ήταν ακριβώς το πρόβλημα.

Η Ιστορία όμως έχει τον τελευταίο λόγο. Και εκεί, ίσως, ο Γκορμπατσόφ να δικαιωθεί. Όχι επειδή ήταν ο τέλειος ηγέτης, αλλά επειδή ήταν ο μοναδικός που τόλμησε να σταματήσει έναν Ψυχρό Πόλεμο χωρίς φωτιά. Να παραδεχτεί ότι ένα σύστημα έπρεπε να αλλάξει — ακόμα κι αν αυτό σήμαινε ότι θα κατέστρεφε και τον ίδιο.