Πότε ξεκίνησε ο χρυσός να θεωρείται πολύτιμος και τι γινόταν πιο πριν;

Ο χρυσός λάμπει με τον ίδιο τρόπο εδώ και χιλιάδες χρόνια, αλλά η αξία του δεν ήταν πάντα η ίδια. Κάποτε ήταν απλώς ένα σπάνιο μέταλλο, όμορφο στο μάτι και ευχάριστο στην αφή, μα όχι απαραίτητα κάτι που έκρινε τη μοίρα των λαών. Με τον καιρό όμως, το χρώμα του, η αντοχή του και η αίσθηση του αιώνιου που κουβαλούσε, τον μετέτρεψαν στο πιο πολυπόθητο υλικό της ιστορίας.

Τα πρώτα ίχνη λατρείας προς τον χρυσό εντοπίζονται γύρω στο 4500 π.Χ. στη Βάρνα της σημερινής Βουλγαρίας. Εκεί, μέσα σε τάφους πλούσιων εμπόρων, βρέθηκαν μικρά κοσμήματα και σύμβολα εξουσίας από καθαρό χρυσό. Δεν είχαν χρηματική αξία. Ήταν σημάδια δύναμης, κύρους, ίσως και πίστης ότι το μέταλλο αυτό συνδεόταν με κάτι θεϊκό.

Στην αρχαία Αίγυπτο, ο χρυσός πήρε ιερό χαρακτήρα. Οι φαραώ πίστευαν πως ήταν το δέρμα των θεών και στόλιζαν τους ναούς και τους τάφους τους με αυτόν. Ο θησαυρός του Τουταγχαμών, που βρέθηκε άθικτος, είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πίστης. Για τους Αιγύπτιους, ο χρυσός δεν ήταν χρήμα αλλά αιωνιότητα.

Από σύμβολο θεών σε μέτρο αξίας

Η μεγάλη αλλαγή ήρθε γύρω στον 7ο αιώνα π.Χ. στο βασίλειο της Λυδίας, στη σημερινή Μικρά Ασία. Εκεί κόπηκαν για πρώτη φορά νομίσματα από ηλεκτρόνιο, φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου. Ήταν η πρώτη φορά που ο χρυσός πέρασε από τα ιερά και τα παλάτια στην καθημερινή οικονομία. Οι έμποροι τον αναγνώριζαν παντού, γιατί δεν σκουριάζει, δεν χάνεται και δεν αλλάζει μορφή με τον καιρό.

Ο χρυσός έγινε έτσι το τέλειο μέτρο αξίας. Σπάνιος αλλά όχι απλησίαστος, όμορφος αλλά και πρακτικός, εύκολος να λιώσει, να κοπεί, να σφραγιστεί. Οι πολιτισμοί που τον χρησιμοποίησαν, από τους Πέρσες μέχρι τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, τον είδαν ως κάτι σταθερό και ασφαλές μέσα σε έναν ασταθή κόσμο. Όσο οι αυτοκρατορίες άλλαζαν, ο χρυσός έμενε ίδιος, σαν κοινό σημείο αναφοράς.

Η αξία του μέσα στους αιώνες

Μετά τους αρχαίους χρόνους, ο χρυσός έγινε θεμέλιο των νομισμάτων και των εμπορικών συστημάτων. Οι Ισπανοί εξερευνητές τον αναζήτησαν στον Νέο Κόσμο, οι αυτοκρατορίες τον αποθήκευαν στα θησαυροφυλάκια και τα κράτη τον χρησιμοποίησαν για να στηρίξουν τα νομίσματά τους. Ο λεγόμενος κανόνας του χρυσού, που ίσχυσε ως τον 20ό αιώνα, έκανε το πολύτιμο μέταλλο ρυθμιστή της παγκόσμιας οικονομίας.

Αλλά η αξία του δεν ήταν μόνο οικονομική. Ο χρυσός έγινε σύμβολο ασφάλειας. Όταν οι αγορές κατέρρεαν, οι άνθρωποι γύριζαν σε αυτόν. Όταν υπήρχε πόλεμος, οι οικογένειες κρατούσαν λίγα χρυσά νομίσματα για ώρα ανάγκης. Η σταθερότητά του πέρασε από γενιά σε γενιά σαν ένστικτο επιβίωσης.

Πριν από όλα αυτά όμως, πριν γίνει νόμισμα και μέτρο πλούτου, ο χρυσός ήταν κάτι απλό. Ήταν το χρώμα του ήλιου που δεν αλλάζει, ένα κομμάτι γης που δεν φθείρεται. Αυτό το αίσθημα διάρκειας, το ότι δεν αλλοιώνεται, είναι μάλλον το πρώτο πράγμα που έκανε τον άνθρωπο να τον ξεχωρίσει. Κι έτσι, πολύ πριν η οικονομία τον ορίσει ως πολύτιμο, η ίδια η φύση τον είχε ήδη κάνει μοναδικό.

Από τα ποτάμια της προϊστορίας μέχρι τα θησαυροφυλάκια των τραπεζών, ο χρυσός κουβαλά την ίδια υπόσχεση. Ότι όσα κι αν αλλάξουν γύρω μας, αυτός θα συνεχίσει να λάμπει το ίδιο.