Η λάθος αποκατάσταση της Ακρόπολης: Τη γκρέμισαν, τη ξανάχτισαν και μετά το μετάνιωσαν

Όταν ο Παναγής Καββαδίας ανέλαβε την εποπτεία της Ακρόπολης στα τέλη του 19ου αιώνα, το όραμά του ήταν ξεκάθαρο: να επαναφέρει τον βράχο στην αρχαία του «καθαρότητα». Στα μάτια του, η Ακρόπολη ήταν ένα ιερό της κλασικής εποχής που είχε αλλοιωθεί από αιώνες μεσαιωνικών και οθωμανικών προσθηκών. Και ξεκίνησε την αποκαθήλωση.

Ανάμεσα στο 1885 και το 1890, ολόκληρες εκκλησίες, σπίτια και διοικητικά κτίρια κατεδαφίστηκαν. Οι μεσαιωνικοί πύργοι, οι βυζαντινοί ναΐσκοι και οι οθωμανικές οικίες θεωρήθηκαν «παραφωνίες». Το όραμα της αρχαιολατρίας ήθελε τον βράχο να επιστρέψει στην εποχή του Περικλή – έστω κι αν αυτό σήμαινε να σβηστεί η υπόλοιπη ιστορία του.

Η ιδέα δεν ήταν ελληνική πρωτοτυπία. Στην Ευρώπη του 19ου αιώνα επικρατούσε το ρεύμα της «ιδεατής αποκατάστασης»: οι αρχαιολόγοι και μηχανικοί προσπαθούσαν να ξαναχτίσουν μνημεία όπως “θα έπρεπε” να ήταν, συχνά βασισμένοι σε εικασίες. Έτσι έγινε και στην Ακρόπολη, με τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Μπαλάνο να αναλαμβάνει αναστηλώσεις.

Όμως η τεχνογνωσία δεν ήταν επαρκής. Οι επεμβάσεις έγιναν χωρίς σύγχρονες μεθόδους τεκμηρίωσης. Μάρμαρα μπήκαν σε λάθος σημεία, αρμοί ενώθηκαν με μολύβι και σίδερο που διαβρώνονταν, και κομμάτια του Ερεχθείου και των Προπυλαίων μετακινήθηκαν με αυθαίρετες λογικές. Η Ακρόπολη ξαναχτίστηκε – αλλά όχι σωστά.

Για δεκαετίες, το έργο θεωρήθηκε επιτυχία. Ο Καββαδίας επαινέθηκε, η Ακρόπολη έγινε σύμβολο «καθαρού αρχαίου ελληνικού μεγαλείου», απαλλαγμένου από τη «βάσανο της ιστορικής συνέχειας». Όμως οι ζημιές φάνηκαν αργότερα. Κακοσυναρμογές, φθορά, απώλεια αυθεντικού υλικού και, πάνω απ’ όλα, εξαφάνιση μνημείων μεταγενέστερων εποχών.

Στον 20ό αιώνα, ειδικά μετά το 1975, ξεκίνησε ένα νέο πρόγραμμα αναστήλωσης. Αυτή τη φορά, ο στόχος ήταν η αποκατάσταση των λαθών των προηγούμενων αποκαταστάσεων. Πολλά από τα κομμάτια που είχαν τοποθετηθεί λάθος, ξηλώθηκαν. Κάποια δεν μπόρεσαν ποτέ να επιστρέψουν στη σωστή τους θέση. Η ζημιά είχε γίνει.

Η Ακρόπολη είναι σήμερα ένας βράχος που φέρει όχι μόνο τα μνημεία της αρχαιότητας, αλλά και τα σημάδια των ανθρώπων που επιχείρησαν να την “σώσουν” με υπερβολικό ενθουσιασμό. Η πρόθεση ήταν ευγενής, το αποτέλεσμα όμως δίδαξε πως η αρχαιολογία θέλει υπομονή, επιστημονικότητα και σεβασμό προς όλες τις εποχές – όχι μόνο προς μία.