Ο Αρχαίος Έλληνας που έλεγε ότι δεν υπάρχει κίνηση. Και όλοι τον κορόιδευαν. Μέχρι που ήρθε η κβαντική φυσική και τον επιβεβαίωσε

Ήταν ο μόνος που τολμούσε να πει ότι η κίνηση δεν υπάρχει. Ότι αυτό που βλέπουμε να αλλάζει γύρω μας είναι ψευδαίσθηση. Πως ο Αχιλλέας δεν μπορεί ποτέ να φτάσει μια χελώνα. Και το πιο τρελό: ότι ένα βέλος δεν κινείται ποτέ. Στην αρχαία Αθήνα τον θεωρούσαν έξυπνο αλλά προβοκάτορα. Στην εποχή μας, τον κοιτούν με δέος. Γιατί η κβαντική μηχανική τον πήρε στα σοβαρά.

Γεννήθηκε γύρω στο 488 π.Χ. στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας. Ήταν ο αγαπημένος μαθητής του Παρμενίδη και από τους πιο ριζοσπαστικούς της ελεατικής σχολής. Οι υπόλοιποι φιλόσοφοι προσπαθούσαν να εξηγήσουν τον κόσμο. Ο Ζήνων προσπαθούσε να τον αποδομήσει. Όχι με θεωρίες, αλλά με λογικά παράδοξα που διαλύουν τη βεβαιότητα της εμπειρίας. Όλα του τα κείμενα ήταν επιθέσεις στην κοινή λογική.

Το πιο διάσημο του παράδοξο είναι εκείνο του Αχιλλέα και της χελώνας. Ο γρηγορότερος άνθρωπος του κόσμου ξεκινά να φτάσει μια χελώνα που έχει προβάδισμα. Όσο πλησιάζει, αυτή προχωρά έστω και λίγο. Και όσο συνεχίζει να τη φτάνει, αυτή πάντα προηγείται — έστω και απειροελάχιστα. Άρα δεν τη φτάνει ποτέ. Είναι ένα σοκ στην ιδέα της κίνησης. Και δεν ήταν το μόνο του.

Υποστήριζε ότι κάθε διαδρομή απαιτεί να διανυθεί πρώτα το μισό, μετά το μισό του μισού, μετά το μισό του μισού του μισού. Άρα, έχει άπειρα βήματα. Πώς γίνεται κάτι να φτάσει κάπου, όταν πρέπει να περάσει από άπειρα σημεία πριν; Το ίδιο ισχύει και για το βέλος. Αν κάθε στιγμή του χρόνου είναι ακίνητο, τότε πότε κινείται; Κανείς δεν μπορούσε να του απαντήσει. Απλώς τον έλεγαν εξυπνάκια.

Κι όμως, το 1977, η σύγχρονη φυσική επανέφερε αυτό το ερώτημα. Δύο φυσικοί, οι Misra και Sudarshan, περιέγραψαν κάτι που ονόμασαν «το κβαντικό παράδοξο του Ζήνωνα». Ανακάλυψαν ότι αν κοιτάς συνεχώς ένα ασταθές σωματίδιο, αυτό δεν αλλάζει κατάσταση. Σαν να του αφαιρείς τη δυνατότητα να κινηθεί επειδή το παρατηρείς.

Στην κβαντική μηχανική, η παρατήρηση δεν είναι παθητική. Αλλάζει το σύστημα. Αν παρατηρείς συνέχεια ένα άτομο που θα διασπαστεί, η ίδια η παρατήρηση το σταματά. Η κίνηση «παγώνει». Σαν να έχεις βάλει τον Ζήνωνα σε ένα εργαστήριο και να τον βλέπεις να γελάει, καθώς η χελώνα ξανακερδίζει τον Αχιλλέα.

Οι ερμηνείες διχάζουν ακόμα και σήμερα. Κάποιοι λένε ότι δεν είναι πραγματικό φαινόμενο αλλά μαθηματική ιδιαιτερότητα. Άλλοι το συνδέουν με τη θεμελιώδη φύση του χρόνου και της συνείδησης. Όμως το όνομα του Ζήνωνα μπήκε επίσημα στη φυσική. Όχι σαν φιλόσοφος. Αλλά σαν πρόδρομος των πιο ριζοσπαστικών ερωτήσεων της επιστήμης.

Ήταν ένας Έλληνας που δεν πρόσφερε λύσεις. Μόνο ερωτήσεις. Ερωτήσεις που ακόμα δεν έχουμε απαντήσει. Και ίσως δεν θα απαντήσουμε ποτέ.