Ο Μανιάτης που έπεισε τη Γαλλία ότι ήταν απόγονος αυτοκράτορα και μπήκε στα μυστικά σχέδια του Ναπολέοντα

Αν έλεγες σε έναν Μανιάτη του δεκάτου όγδοου αιώνα ότι ένας δικός του θα κατέληγε σε παλάτια της Γαλλίας και σε μυστικά σχέδια του Ναπολέοντα θα γελούσε. Κι όμως αυτό έκανε ο Δήμος Στεφανόπολι, Ένας άνθρωπος που ξεκίνησε από μια φτωχή γωνιά της Κορσικής με βαριά μανιάτικη ρίζα και έφτασε να συστήνεται ως απόγονος αυτοκράτορα. Για να τον καταλάβεις πρέπει να δεις πρώτα τη σκηνή. Στην άκρη της Κορσικής μια μικρή ελληνική κοινότητα κρατάει πείσμα. Μανιάτες που έφυγαν από τον Βίτυλο για να γλιτώσουν απο τους Οθωμανούς. Φτάνουν στην Παόμια και μετά καταλήγουν στο Αιάκιο. Δεν ήταν πολλοί, ήταν ελάχιστοι πεινασμένοι άνθρωποι με όπλα αλλά… και μνήμη.

Οι ρίζες στην Κορσική και τη Μάνη

Στην κορυφή αυτής της μικρής κοινωνίας κάθεται μια οικογένεια. Οι Στεφανόπολι, μια παλιά μανιάτικη φάρα. Στην Μάνη ήταν γνωστοί ως πρωτογέρους. Στην Κορσική γίνονται κάτι σαν άτυποι αρχηγοί της ελληνικής κοινότητας. Ο πατέρας του Δήμου, ο Κωνσταντίνος, είναι και στρατιωτικός και τοπικός ηγέτης. Είχε μια μικρή σύνταξη αλλά και πολλή περηφάνια.

Ο Δήμος γεννιέται μέσα σε αυτό το κλίμα. Από τη μία φτώχεια, από την άλλη μια συνεχής κουβέντα για καταγωγές, τιμές και χαμένα μεγαλεία. Η μητέρα του βλέπει ένα παιδί που πρέπει να σταθεί στα πόδια του. Ο πατέρας του βλέπει έναν κληρονόμο που δεν γίνεται να γίνει αγρότης όπως οι άλλοι. Για αυτό τον στέλνουν στη Ρώμη, να σπουδάσει θεολογία στο μεγάλο κολέγιο που ετοίμαζε ιερείς για όλο τον κόσμο. Ο νεαρός Δήμος ζει για λίγο την ζωή του φοιτητή. Βιβλία, λατινικά και κανόνες, αλλά αυτο δεν τον κερδίζει. Δεν θέλει να γίνει παπάς και έτσι αποφασίζει να γυρισει πίσω στην Κορσική πριν χειροτονηθεί.

Εκεί πιάνει ό,τι δουλειά βρει. Δασικός υπάλληλος, αργότερα δικηγόρος που μπλέκεται σε διαμάχες για χωράφια, σύνορα και δικαιώματα της ελληνικής παροικίας. Σιγά σιγά καταλαβαίνει πως ο πραγματικός κόσμος δεν είναι και τόσο αγγελικός. Είναι χαρτιά, υπογραφές, κανόνες και ισορροπίες.

Οι συγκρούσεις στην Κορσική και η ανατροπή στο Παρίσι

Την ίδια ώρα στην κοινότητα ανοίγει μια μεγάλη πληγή. Οι Γάλλοι θέλουν να μαζέψουν τους Έλληνες σε ένα καινούριο χωριό, το Καργκέζε. Προσφέρουν σπίτια και γη. Ο ξάδελφος του Δήμου, ο Γεώργιος Μαρία, το βλέπει ως ευκαιρία. Ο πατέρας του Δήμου και ο ίδιος το βλέπουν σαν απειλή. Φοβούνται ότι θα χάσουν την επιρροή τους και τον τρόπο που είχαν μάθει να ζουν.

Οι καβγάδες φουτνώνουν, γράφονται αναφορές, γίνονται συναντήσεις με αξιωματικούς και διοικητές. Ο Δήμος δείχνει από νωρίς το πείσμα του και δεν κάνει πίσω. Αυτή τη φορά όμως το πληρώνει. Οι αρχές τον στέλνουν για τρεις μήνες εξορία στο Μπονιφάτσιο, στο κάστρο στην άκρη του νησιού. Όταν βγαίνει δεν έχει πια αυταπάτες, καταλαβαίνει ότι στην Κορσική δύσκολα θα φτιάξει μια ζωή όπως τη θέλει. Έτσι παίρνει τη δύσκολη απόφαση και φεύγει για το Παρίσι μαζί με την αδελφή του Πανώρια και τον γαμπρό του. Ο στόχος είναι ένας. Να διεκδικήσει αποζημιώσεις και να κρατήσει κάτι από τη χαμένη γη.

Στο Παρίσι ο Δήμος δεν είναι πια ένας άγνωστος χωρικός. Κουβαλάει μια ιστορία που ακούγεται ωραία στα αυτιά των ευγενών. Έλληνας απόγονος μανιάτικου γένους που λέει ότι κρατάει ρίζα από τους Κομνηνούς, από την δυναστεία της Τραπεζούντας, από τον τελευταίο αυτοκράτορα που έπεσε στα χέρια των Οθωμανών. Πατά πάνω σε μια παράδοση που κυκλοφορούσε στην οικογένεια και την κάνει εργαλείο. Το πάει όμως και ακόμα παρακάτω. Φτιάχνει εάν γενεαλογικό δέντρο με δεκατρείς γενιές. Δείχνει πως ένας γιος του Δαυίδ Κομνηνού γλίτωσε, έφτασε στη Μάνη και από εκεί ξεφυτρώσανε οι Στεφανόπολι. Σήμερα ξέρουμε ότι αυτό δεν στέκει ιστορικά. Τότε όμως ακούγεται μαγικό και πείθει ανθρώπους που ζουν με τέτοιους μύθους.

Ο νεαρός βασιλιάς της Γαλλίας, ο Λουδοβίκος, εντυπωσιάζεται. Η χώρα του αγαπά τις ρομαντικές ιστορίες για χαμένους θρόνους. Το 1782 υπογράφει βασιλικά χαρτιά που αναγνωρίζουν επίσημα τον Δήμο ως απόγονο του οίκου των Κομνηνών. Από εκείνη τη στιγμή ο Δήμος Στεφανόπολι γίνεται Démétrius Stephanopoli de Comnène. Η αλλαγή δεν είναι απλά ένα νέο επώνυμο. Του δίνει πρόσβαση στην αυλή και ανοίγει πόρτες σε μεγάλα σαλόνια και δεξιώσεις. Η γυναίκα του παρουσιάζεται στην βασιλική αυλή. Ο γάμος του έχει υπογραφές από μέλη της βασιλικής οικογένειας.

Ένας Μανιάτης από την Κορσική κάθεται τώρα σε τραπέζια με αριστοκράτες και ανθρώπους που έχουν γνωρίσει πραγματικούς βασιλιάδες της Ευρώπης. Την ίδια στιγμή όμως ο Δήμος δεν ξεχνά το στρατιωτικό κομμάτι. Το 1779 παίρνει τον βαθμό του λοχαγού ιππικού. Στα χαρτιά γράφεται με ολόκληρο τον τίτλο του. Κάτι ανάμεσα σε μανιάτη αρχηγό και βυζαντινό πρίγκιπα. Είναι ένας άνθρωπος που παίζει σε πολλές σκηνές ταυτόχρονα και προσαρμόζεται σε κάθε χώρο που μπαίνει.

Ο Ναπολέων και το μυστικό ταξίδι στην Ελλάδα

Όταν ξεσπά η Γαλλική Επανάσταση ο κόσμος γύρω του γκρεμίζεται. Πολλοί από τους φίλους του στην αυλή χάνουν τα πάντα ενώ κάποιοι χάνουν ακόμα και το κεφάλι τους στην λαιμητόμο. Ο Δήμος διαλέγει αρχικά το στρατόπεδο των αντιπάλων της επανάστασης. Στέκεται στο πλευρό του Στρατού του Κοντέ, ελπίζοντας ότι η μοναρχία που του έδωσε τίτλο και θέση θα επιστρέψει. Το τοπίο όμως αλλάζει ξανά. Στην Ευρώπη αναδύεται μια νέα μορφή. Ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Νεαρός στρατηγός, φιλόδοξος, με μανία για σχέδια και χάρτες.

Ο Ναπολέων καταλαβαίνει πως χρειάζεται ανθρώπους που φέρνουν γέφυρες προς άλλους λαούς. Ένας Μανιάτης με βυζαντινή βιτρίνα και γαλλική εμπειρία είναι πολύ χρήσιμος. Κάπως έτσι ο Δήμος αλλάζει κεφάλαιο. Δεν είναι πια μόνο ένας νοσταλγός της παλιάς βασιλικής τάξης. Γίνεται ο άνθρωπος που μπορεί να βοηθήσει έναν νέο παίκτη να μπει στην Ανατολή. Ο Ναπολέων κοιτάζει προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία και βλέπει τους Έλληνες ως πιθανό σύμμαχο. Χρειάζεται κάποιον που να μιλά τη γλώσσα τους και να ξέρει τη νοοτροπία τους.

Την άνοιξη του 1797 ο Δήμος αναλαμβάνει μια νέα αποστολή. Θα πάει στην Ελλάδα μαζι με τον ανιψιό του του Νικολό, είκοσι χρονών γιατρό και βοτανολόγο. Υποτίθεται ότι ο λόγος του ταξιδιού ειναι επιστημονικός, για να μαζέψουν φυτά και φύκια με φαρμακευτικές ιδιότητες. Στην πράξη όμως είναι ένα ταξίδι κατασκοπείας και διερεύνησης συμμαχιών.

Πρώτα περνούν από το Μιλάνο για να δουν τον Ναπολέοντα. Εκεί παίρνουν την πραγματική εντολή: Ο Δήμος θα μεταφέρει μια επιστολή στον ηγεμόνα της Μάνης, τον Τζανέτο Γρηγοράκη. Η επιστολή μιλά για φιλία, για κοινό αγώνα, για βοήθεια κατά των Τούρκων. Αν οι Μανιάτες σταθούν στο πλευρό της Γαλλίας, η Γαλλία υπόσχεται υποστήριξη. Το ταξίδι που ακολουθεί είναι κουραστικό αλλά και συναρπαστικό. Από την Τεργέστη στα Κύθηρα και από εκεί στη Μάνη. Ο Δήμος ξαναπατά ελληνικό χώμα και βλέπει μια πατρίδα που γνώριζε μόνο από διηγήσεις.

Στη Μάνη  μιλά με προεστούς που τον κοιτάζουν με περιέργεια. Είναι ένας δικός τους και ταυτόχρονα ξένος. Όταν έρχεται η στιγμή διαβάζει την επιστολή του Ναπολέοντα μπροστά σε Μανιάτες οπλισμένους και καχύποπτους. Οι κουβέντες για ελευθερία και νέες συμμαχίες ζεσταίνουν την ατμόσφαιρα και ο Δήμος εξηγεί πως η Ευρώπη αλλάζει και πως οι Γάλλοι δεν είναι πια μόνο παλιοί κυρίαρχοι της Κορσικής. Τώρα είναι δύναμη που μπορεί να σπάσει τον τουρκικό κλοιό.

Από τη Μάνη φεύγουν για άλλες περιοχές. Περνούν από την Πελοπόννησο , περνούν από πολλές πόλεις και χωριά. Βλέπουν φτώχεια και βία αλλά και μια φλόγα που σιγοκαίει. Στην Ήπειρο και στην Πρέβεζα καταγράφουν την καθημερινή ζωή. Μιλούν για εμπόρους, για φόρους, για απελπισμένους χωρικούς που τους πιέζουν και παλιοί Βενετσιάνοι και νέοι άρχοντες. Ο Νικολό δένεται τόσο με την Ελλάδα ώστε μένει πίσω. Πολεμά, γιατρεύει τραυματίες και ζει ανάμεσα σε ανθρώπους που τον βλέπουν σαν παράξενο ξένο και συγχρόνως σαν αδελφό. Τελικά πεθαίνει στο Ναύπλιο χωρίς να προλάβει να δει την Επανάσταση να ξεσπά.

Πηγές

Nick Nicholas – A history of the Greek colony of Corsica
Giampaolo Salice – Towards the West. Conflict and Settlement in the Maniot Diaspora (17th-18th centuries)
GreekReporter – From Greece to Corsica: A Tale of Migration and Legacy
Nick Nicholas – How Greek were the Greeks of Corsica? (Cargèse study)
Nick Nicholas – Negotiating a Greco-Corsican Identity (2006, Journal of Modern Greek Studies)