Τι έκαναν στις πυρκαγιές οι Αρχαίοι Έλληνες;

Οι πυρκαγιές δεν είναι φαινόμενο της εποχής μας. Οι αρχαίοι Έλληνες τις γνώριζαν καλά. Τα δάση τους, γεμάτα ρητινούχα πεύκα και ξηρούς θάμνους, φλέγονταν από κεραυνούς, αμέλεια ή πολιορκίες. Δεν είχαν οργανωμένη πυροσβεστική. Αλλά είχαν σύστημα: αντιπυρικές ζώνες, πρόχειρους υδροφόρους, πειθαρχημένες ομάδες και, κυρίως, γνώση του ανέμου.

Ο Αριστοτέλης καταγράφει ότι τα πεύκα δεν έπρεπε να φυτεύονται κοντά σε οικισμούς λόγω του εύφλεκτου χαρακτήρα τους. Ήξεραν πως η φωτιά «πηγαίνει προς τον άνεμο» και απέφευγαν να χτίζουν σπίτια σε καμένες περιοχές χωρίς πρώτα να καθαρίσουν ρίζες και υπολείμματα. Ο ίδιος σημειώνει πως τα καμένα δάση γεννούσαν έλη, ασθένειες και μαρασμό — γι’ αυτό η πρόληψη ήταν πρώτη τους έγνοια.

Στις πόλεις, η φωτιά αντιμετωπιζόταν με σκάψιμο τάφρων γύρω από το σημείο ή κατεδάφιση κτισμάτων για να μην επεκταθεί. Στην Ολύνθο, οι δρόμοι είχαν τέτοιο πλάτος που μπορούσαν να λειτουργήσουν ως αντιπυρικές ζώνες. Στην Αθήνα, η χρήση κεραμιδιών αντί για ξύλινες στέγες μετά τον 5ο αιώνα π.Χ. έγινε και για αντιπυρικούς λόγους.

Οι γεωργοί και οι βοσκοί χρησιμοποιούσαν συχνά τη φωτιά για να καθαρίσουν εκτάσεις, αλλά αυτό γινόταν με προσεκτική επιτήρηση. Αν κάποιος προκαλούσε ζημιές, υπήρχαν ποινές. Στην Κρήτη και στη Σπάρτη, σώζονται αναφορές για πρόστιμα ή εξορία σε περιπτώσεις που μια φωτιά κατέστρεφε ξένες καλλιέργειες ή δάση. Ο Νόμος του Σόλωνα περιλάμβανε ρήτρες για καταστροφή δασικής γης.

Σε πολιορκίες, η φωτιά ήταν εργαλείο. Οι επιτιθέμενοι έκαιγαν τα ξύλινα τείχη ή τις αποθήκες του εχθρού. Στην περίπτωση αυτή, οι κάτοικοι προσπαθούσαν να περιορίσουν τη φωτιά ρίχνοντας χώμα, άμμο, νερό ή ακόμα και ξύδι — που, όπως πίστευαν, βοηθούσε στο να κόβει τη δύναμη της φλόγας. Οι αρχαίοι δεν διέθεταν αντλίες αλλά μετέφεραν νερό με αμφορείς, σε αλυσίδα ανθρώπων.

Στη Δήλο, το ιερό νησί που απαγορευόταν να γεννηθεί ή να πεθάνει άνθρωπος, είχαν απαγορεύσει την καύση ξύλων κοντά στα ιερά λόγω κινδύνου πυρκαγιάς. Στην Επίδαυρο, ο Παυσανίας αναφέρει ύπαρξη δεξαμενών νερού που λειτουργούσαν και για λόγους ασφαλείας. Κοντά σε ναούς και αρχαία θέατρα υπήρχαν μικρά «πυροσβεστικά» σημεία — δηλαδή αποθήκες με δοχεία νερού.

Οι αρχαίοι πίστευαν επίσης στη θεϊκή προέλευση κάποιων πυρκαγιών. Αν η φωτιά ξεσπούσε σε ιερό χώρο, θεωρούνταν σημάδι οργής των θεών. Ο κεραυνός του Δία ήταν τόσο ιερός, που σε ορισμένες περιπτώσεις τα σημεία που έπεφτε περιφράσσονταν και θεωρούνταν ιερά. Αλλά και πρακτικά, η αστραπή θεωρούνταν βασικός αιτιολογικός παράγοντας δασικών πυρκαγιών.

Στην ύπαιθρο, οι άνθρωποι καθάριζαν συχνά τα μονοπάτια και δημιουργούσαν φραγμούς με χώμα ή πέτρες. Όσοι κατοικούσαν κοντά σε δάση, κρατούσαν πρόχειρα εργαλεία: βρεγμένα πανιά, πέτρες για απομόνωση της φωτιάς, και σιδερένια εργαλεία για να σκάψουν αυλάκια. Ούτε λόγος για νεότερης εποχής λάστιχα ή συστήματα άντλησης.

Τον 4ο αιώνα π.Χ., οι τεχνίτες του Αλεξάνδρου είχαν δημιουργήσει ειδικές άμαξες με δεξαμενές για νερό. Τις χρησιμοποιούσαν κυρίως για πολιόρκηση και όχι για προστασία πολιτών, αλλά πρόκειται για πρόδρομο μορφής κινητού μέσου μεταφοράς νερού. Ανάλογες κατασκευές βρίσκουμε στη Ρόδο, όπου οι μηχανικοί κατασκεύαζαν ξύλινες μηχανές άντλησης.

Η διαχείριση φωτιάς ήταν πάντα μέρος της καθημερινότητας των αρχαίων. Τα σπίτια, ιδίως στις αγροτικές περιοχές, είχαν εξωτερικούς φούρνους για να μειώνονται οι κίνδυνοι. Στα αστικά σπίτια, η εστία ήταν προστατευμένη και οι οικογένειες είχαν κανόνες χρήσης της φωτιάς. Οι περισσότερες φωτιές ξεκινούσαν από απροσεξία και όχι από φυσικά φαινόμενα.

Αν και δεν υπήρχαν επαγγελματίες πυροσβέστες, υπήρχαν οι «εργάται», δηλαδή οι δημόσιοι εργάτες, που βοηθούσαν στις μεγάλες κρίσεις. Στην αρχαία Αθήνα, υπάρχουν αναφορές για κοινές κινητοποιήσεις πολιτών όταν ξεσπούσε πυρκαγιά. Η φωτιά δεν ήταν μόνο φυσικός εχθρός. Ήταν και δοκιμασία κοινοτικής συνοχής.