Το τηγανητό κεφτεδάκι που ένωσε και χώρισε ολόκληρους λαούς.

Οι περισσότεροι το βλέπουν σαν ένα νόστιμο σνακ, με τραγανή υφή και αρώματα κύμινου, ταχινιού και φρέσκου μαϊντανού. Κι όμως, το φαλάφελ δεν είναι απλώς ένα κεφτεδάκι από ρεβίθια. Είναι φαγητό-σύμβολο, φαγητό-έθνος, φαγητό-αντίσταση. Η ιστορία του είναι φορτωμένη με μνήμες αποικιοκρατίας, θρησκευτικής νηστείας και σύγχρονων πολιτισμικών πολέμων.

Το φαλάφελ ξεκίνησε, σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, από τους Κόπτες Χριστιανούς της Αιγύπτου πριν από περίπου 1.000 χρόνια. Το έτρωγαν ως νηστίσιμο υποκατάστατο κρέατος κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Το τηγάνισμα δεν ήταν πολυτέλεια· ήταν ανάγκη. Τα κουκιά, φθηνά και άφθονα, άλεθαν, αρωματίζονταν και μετατρέπονταν σε σφαιρικές, τραγανές μπουκιές που έδιναν δύναμη και νοστιμιά στη σκληρή νηστεία.

Από την Αλεξάνδρεια, το φαλάφελ ταξίδεψε στο Λεβάντε. Εκεί, τα κουκιά έδωσαν τη θέση τους στα ρεβίθια. Στη Συρία, στον Λίβανο, στην Παλαιστίνη, έγινε αγαπημένο φαγητό του δρόμου, προσιτό, φτηνό, εύκολο στη μεταφορά. Σε γιορτές, σε νηστείες, στα σπίτια, στις αγορές – παντού υπήρχαν φαλάφελ. Όμως αυτό που έμοιαζε με ενοποιητικό στοιχείο, σύντομα έγινε σύμβολο διεκδίκησης.

Όταν το κράτος του Ισραήλ ιδρύθηκε, το φαλάφελ εντάχθηκε αμέσως στη διατροφική του ταυτότητα. Καθώς οι εβραίοι μετανάστες από τις αραβικές χώρες εγκαθίσταντο στο νέο κράτος, έφεραν μαζί τους τις γεύσεις που γνώριζαν. Το φαλάφελ έγινε «εθνικό πιάτο του Ισραήλ». Η φράση εξόργισε πολλούς Παλαιστίνιους, που το θεώρησαν πολιτιστική αρπαγή. Το κεφτεδάκι από ρεβίθια, κάποτε απλό και ταπεινό, έγινε σύμβολο εθνικής ταυτότητας και πεδίου σύγκρουσης.

Ο Λίβανος προσπάθησε να κατοχυρώσει την προέλευση του φαλάφελ ως Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ). Ήταν μια πολιτική κίνηση όσο και εμπορική. Ήθελαν να σταματήσει το branding του φαλάφελ ως «ισραηλινού προϊόντος» στις διεθνείς αγορές. Δεν ήταν μόνο θέμα φαγητού. Ήταν θέμα μνήμης, καταγωγής, δικαιώματος στην αφήγηση.

Τα McFalafel των McDonald’s στην Αίγυπτο, τα food trucks της Νέας Υόρκης, τα hip vegan bistros στο Βερολίνο, όλα σερβίρουν μια παραλλαγή της ίδιας συνταγής. Όμως πίσω από κάθε μπουκιά κρύβεται μια διαδρομή που διασχίζει αιώνες, πολιτισμούς και συγκρούσεις. Το φαλάφελ είναι πλέον παγκόσμιο φαγητό. Αλλά δεν έπαψε ποτέ να είναι ταυτόχρονα και τοπικό, φορτισμένο, προσωπικό.

Σήμερα, μπορείς να βρεις φαλάφελ σε κάθε γωνιά του κόσμου. Ως σνακ των vegan, ως comfort food, ως σύμβολο νηστείας, ως γευστική ανάμνηση πατρίδας. Κι όμως, αν ρωτήσεις τρεις ανθρώπους από διαφορετικές χώρες τι είναι «φαλάφελ», θα πάρεις τρεις διαφορετικές απαντήσεις. Κι αυτό είναι το πιο εκπληκτικό: ένα φαγητό που ενώνει – επειδή το αγάπησαν όλοι. Και ταυτόχρονα χωρίζει – επειδή όλοι θέλουν να είναι οι πρώτοι που το αγάπησαν.