Γιατί οι Έλληνες δεν δήλωναν όλα τους τα παιδιά πριν από 200 χρόνια;

Το 1834 έγινε η πρώτη απογραφή στο νέο ελληνικό κράτος. Αλλά οι αριθμοί δεν έβγαιναν. Οι απογραφείς έβρισκαν χωριά με εκατοντάδες ψυχές, αλλά στα χαρτιά έβγαιναν τα μισά. Οι κάτοικοι δήλωναν λιγότερους ανθρώπους απ’ όσους πραγματικά υπήρχαν. Κυρίως έκρυβαν τα παιδιά. Όχι γιατί ντρέπονταν, αλλά γιατί φοβούνταν ότι κάτι σκοτεινό κρύβεται από πίσω.

Αιτία όλων ήταν η μνήμη της Τουρκοκρατίας. Για τετρακόσια χρόνια, όποιος υπήρχε επίσημα, πλήρωνε. Η ίδια η ύπαρξή σου, αν καταγραφόταν, σήμαινε φόρο. Ο λεγόμενος «χαράτσι» ή «καρατζής» ήταν κεφαλικός φόρος. Κάθε άνθρωπος, χριστιανός και υπόδουλος, όφειλε να πληρώνει επειδή… απλώς ζούσε. Ήταν το πιο μισητό μέτρο της οθωμανικής διοίκησης και η μνήμη του δεν είχε σβήσει, ούτε καν με την ανεξαρτησία.

Έτσι, όταν ήρθε ο Όθωνας και η κυβέρνηση άρχισε να ζητάει καταγραφή των πολιτών για στατιστικούς λόγους, πολλοί Έλληνες νόμισαν ότι το χαράτσι επιστρέφει. «Γιατί ρωτάνε για τα παιδιά; Θα μας τα πάρουν; Θα μας φορολογήσουν;» Τα ερωτήματα δεν λέγονταν φωναχτά, αλλά αιωρούνταν βαριά σε κάθε καφενείο, σε κάθε πλατεία.

Ο Άγγλος πρόξενος και συγγραφέας Φρέντερικ Στρονγκ, που έζησε χρόνια στην Ελλάδα, σημείωνε ήδη από τότε ότι τα επίσημα νούμερα της απογραφής του 1834 ήταν πολύ μικρότερα από την πραγματικότητα. Οι Έλληνες, λέει, «δεν μπορούσαν να καταλάβουν γιατί να καταγράφονται οι άνθρωποι χωρίς να πληρώνουν». Η απογραφή για τους περισσότερους δεν ήταν απλό χαρτί, ήταν προπομπός εξουσίας.

Με τα χρόνια, όταν έγινε φανερό ότι δεν υπήρχε φόρος, οι αριθμοί αυξήθηκαν. Μέχρι το 1840, οι καταγραφές είχαν ανεβεί κατά 30%, χωρίς να έχουν γεννηθεί ξαφνικά τόσα παιδιά. Οι ίδιοι οι χωρικοί που πριν έκρυβαν, τώρα αποκάλυπταν.

Η μνήμη του φόβου όμως έμεινε. Σε πολλά μέρη, η φράση «μην τον γράψεις στο χαρτί» επιβίωσε ως καθημερινή καχυποψία. Ένα ψυχικό απομεινάρι από μια εποχή όπου η γραφειοκρατία σήμαινε καταπίεση. Όταν ακόμα και το πιο όμορφο πράγμα, ένα παιδί, έπρεπε να το προστατεύσεις από το ίδιο σου το κράτος.