Είκοσι οκτώ χρόνια μετά τη Λωζάνη μετράμε ψύχραιμα τι μας έδωσαν και τι μας κόστισαν οι Ολυμπιακοί του 2004

Λωζάνη, 5 Σεπτεμβρίου 1997. Ένας φάκελος ανοίγει, μια λέξη ακούγεται, και μια χώρα ανασαίνει με ανακούφιση: Athens. Το βράδυ εκείνο δεν κερδίσαμε μόνο ένα mega-event. Κερδίσαμε έναν καθρέφτη που μας έδειξε τι μπορούμε όταν συνεργαζόμαστε και τι πληρώνουμε όταν αυταπατόμαστε.

Η ανάθεση λειτούργησε σαν εθνικός επιταχυντής. Υποδομές που λιμνάζανε ετών βρήκαν ρολόι, προθεσμίες, λογοδοσία. Μεταφορές, δίκτυα, δημόσιος χώρος, μια πόλη πιο προσβάσιμη. Η Αθήνα κέρδισε χρόνο ζωής και η χώρα ένα αφήγημα αυτοπεποίθησης, μετουσιωμένο σε τουρισμό, εξωστρέφεια, soft power.

Αλλά κάθε άλμα έχει βαρύτητα. Το κόστος εκτροχιάστηκε από τον αρχικό σχεδιασμό· όχι μόνο χτίσαμε, δεσμευτήκαμε και για δεκαετίες συντήρησης. Οι εγκαταστάσεις χωρίς σαφές business model έγιναν βάρος. Το «σήμερα πληρώνει το αύριο» είναι κανόνας στις διοργανώσεις· στην Ελλάδα έγινε μάθημα.

Τι κερδίσαμε πραγματικά; Πέρα από έργα, χτίσαμε ικανότητες: project management μεγάλης κλίμακας, συντονισμό φορέων, επιχειρησιακά κέντρα, πρωτόκολλα ασφάλειας. Αυτή η αόρατη κληρονομιά είναι κεφάλαιο που δεν φαίνεται στις φωτογραφίες, αλλά ζει σε κάθε κρίση που διαχειριζόμαστε καλύτερα.

Και τι χάσαμε; Ευκαιριακό κόστος. Κάθε ευρώ που πήγε σε επιβλητικές κατασκευές δεν πήγε σε σχολεία, έρευνα, πρωτοβάθμια υγεία. Εκεί που έλειψαν σχέδια μετά-χρήσης, γεννήθηκαν «λευκοί ελέφαντες». Εκεί που λείπει διακυβέρνηση συντήρησης, το τσιμέντο κουράζεται πιο γρήγορα από τον ενθουσιασμό.

Η συζήτηση «φταίνε οι Αγώνες για την κρίση;» είναι συχνά ιδεολογική. Η αλήθεια είναι πιο πεζή: οι Αγώνες δεν προκαλούν μόνοι τους κρίσεις, αλλά μπορούν να επιβαρύνουν δημοσιονομικά και ψυχολογικά μια χώρα με χρέος συντήρησης και κουλτούρα «όλα για την πρεμιέρα». Το πρόβλημα δεν είναι το χειροκρότημα. Είναι το τι κάνουμε όταν σβήσουν τα φώτα.

Υπάρχει όμως και το άυλο ισοζύγιο. Η χώρα κέρδισε αφήγημα που ταξίδεψε: ασφάλεια, φιλοξενία, αισθητική. Ο πολιτιστικός σχεδιασμός της τελετής άνοιξε νέους κώδικες ταυτότητας. Αυτά τα στοιχεία αποδίδουν σε κύκλους, όχι σε τρίμηνα. Η οικονομία της φήμης δεν μετριέται μόνο με ισολογισμούς.

Αν τα ζυγίσουμε σαν γκουρου του ισοζυγίου πόλης-κράτους: θετικό NPV στις μεταφορές και στην εικόνα, αμφίσημο στις εγκαταστάσεις χωρίς χρήστη, θετικό στην οργανωτική τεχνογνωσία, αρνητικό όπου απουσίασε governance για τη μετάβαση από event σε καθημερινότητα. Το αποτέλεσμα; Ένα «μικτό άθροισμα» που εξαρτάται από το πού στέκεσαι.

Τι θα κάναμε σήμερα

Σήμερα, 5 Σεπτεμβρίου 2025, αν έμπαινε ο ίδιος φάκελος στο τραπέζι, θα χαιρόμασταν ή θα διστάζαμε; Η ορθή απάντηση δεν είναι «ναι» ή «όχι». Είναι «ναι υπό όρους». Με προαπαιτούμενα τόσο αυστηρά, ώστε το πανηγύρι να μην πληρωθεί από τα παιδιά μας.

Πρώτο: επανάχρηση πριν από κατασκευή. Κανένα νέο στάδιο χωρίς τεκμηριωμένο χρήστη δεκαετίας και προϋπολογισμό συντήρησης κλειδωμένο σε ειδικό ταμείο. Δεύτερο: αστικές αναπλάσεις υπέρ πολιτών, όχι μόνο υπέρ επισκεπτών. Πεζότητα, πράσινο, προσβασιμότητα, μικτές γειτονιές που ζουν μετά το event.

Τρίτο: δημοσιονομικό φρένο με οροφή κόστους και ρήτρες ακύρωσης έργων που καθυστερούν. Τέταρτο: διαφάνεια σε προμήθειες, ανοιχτά δεδομένα προόδου, ανεξάρτητος ελεγκτής. Πέμπτο: κλιματική ουδετερότητα με σκληρούς στόχους σε ενέργεια και κινητικότητα. Έκτο: ψηφιακός δίδυμος πόλης για real-time λειτουργία.

Έβδομο: μηχανισμός μετρήσιμης κληρονομιάς. Όχι μόνο «πόσα εισιτήρια», αλλά «πόσα λεπτά κερδίζει ο πολίτης στη μετακίνησή του», «πόσα τετραγωνικά σκιάς απέκτησε η γειτονιά», «πόσα παιδιά μπήκαν στον αθλητισμό». Όταν αλλάζεις αυτό που μετράς, αλλάζεις αυτό που φτιάχνεις.

Και ένα όγδοο, ίσως το πιο ελληνικό: μετριοπάθεια. Οι Αγώνες δεν χρειάζονται επίδειξη· χρειάζονται λειτουργικότητα. Η ομορφιά της Αθήνας είναι το φως της, όχι τα κιλά του σκυροδέματος. Αν το θυμόμασταν τότε σε όλα τα σημεία, θα γράφαμε ακόμη καλύτερο ισολογισμό.

Άρα, θα τους θέλαμε ξανά; Ναι, αν είναι μοχλός για καθημερινή ποιότητα ζωής και όχι για στιγμιαίο θαυμασμό. Ναι, αν η λέξη Athens στον φάκελο σημαίνει ότι βάζουμε τον πολίτη πρώτα, το κόστος σε έλεγχο και την κληρονομιά σε συμβόλαιο. Μόνο έτσι το χειροκρότημα δεν θα τελειώνει στην αποθέωση, αλλά θα συνεχίζεται στην καθημερινότητα.

Δείτε το video με ολόκληρη την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην Αθήνα

Διαβάστε ακόμα

Το Μόναχο του 1972 και η μέρα που οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχασαν την αθωότητά τους

Ο Μαρκ Σπιτς και το καλοκαίρι που άλλαξε για πάντα την κολύμβηση