Ισχύει ότι αν ένα μυρμήγκι βρει ψίχουλο και μετά το ψίχουλο εξαφανιστεί, τα άλλα μυρμήγκια το σκοτώνουν επειδή τους είπε ψέματα;

Σε πολλές γειτονιές και αυλές κυκλοφορεί αυτός ο παράξενος μύθος: ένα μυρμήγκι βρίσκει τροφή, ειδοποιεί τα υπόλοιπα, αλλά μόλις φτάσουν εκείνα, η τροφή έχει εξαφανιστεί. Τότε, λένε, τα μυρμήγκια επιτίθενται στον «ψεύτη» και τον σκοτώνουν. Η ιδέα προκαλεί δέος. Είναι όμως αληθινή;

Η πραγματικότητα είναι πιο απλή και λιγότερο δραματική. Τα μυρμήγκια δεν βασίζονται σε ατομική αξιολόγηση ή ποινή. Αντίθετα, η επικοινωνία τους γίνεται μέσω χημικών σημαδιών, γνωστών ως φερομόνες. Όταν κάποιο μέλος της αποικίας βρει φαγητό, επιστρέφει αφήνοντας ένα αρωματικό μονοπάτι που οδηγεί στη λεία.

Αν το φαγητό δεν υπάρχει πια, τα μυρμήγκια που φτάνουν εκεί απλώς περιφέρονται, εντοπίζουν την απουσία και το ίχνος φθίνει. Η ομάδα σταματά την αναζήτηση και η διαδικασία ξεχνιέται. Δεν υπάρχει μηχανισμός απόδοσης ευθυνών, ούτε κάποια «τιμωρία». Δεν υπάρχουν κοινωνικά δικαστήρια στον μυρμηγκόσκοσμο.

Ο μύθος αυτός επιβιώνει επειδή είναι γοητευτικός. Βλέπουμε στα μυρμήγκια μια μικρογραφία της ανθρώπινης κοινωνίας και προβάλουμε πάνω τους την έννοια του λάθους, της ευθύνης, ακόμα και της εκδίκησης. Όμως τα μυρμήγκια λειτουργούν διαφορετικά: με συλλογική νοημοσύνη, χωρίς κατηγορώ και συγχώρεση.

Ο πρώτος που βρήκε το ψίχουλο δεν κινδυνεύει. Απλώς το αρωματικό του στίγμα ξεθωριάζει, και μαζί του η ανάμνηση της διαδρομής. Η ζωή στην αποικία συνεχίζεται χωρίς ίχνος δράματος. Για εκείνα, το φαγητό χάθηκε. Και αυτό αρκεί.