Δίδαξε ευγένεια στην πιο βίαιη αυτοκρατορία. Και τόλμησε να πει ότι οι δάσκαλοι δεν πρέπει να χτυπάνε τα παιδιά.

Γεννήθηκε στην Ισπανία, στα σύνορα του ρωμαϊκού κόσμου. Κι όμως, κατέληξε να γίνει ο πρώτος επίσημος δάσκαλος ρητορικής στη Ρώμη. Το όνομά του ήταν Μάρκος Φάβιος Κοϊντιλιανός. Δίδασκε στα ανίψια του ίδιου του Δομιτιανού. Μιλούσε στην πιο αιμοδιψή Αυτοκρατορία της Ιστορίας. Αλλά δεν δίδασκε μόνο ρητορική. Δίδασκε χαρακτήρα.

Όταν όλοι πίστευαν ότι η ρητορική είναι μέσο εξουσίας, εκείνος δίδασκε ότι είναι πράξη δικαιοσύνης. Έγραφε ότι ο καλός ρήτορας πρέπει πρώτα να είναι καλός άνθρωπος. Όχι επιτήδειος. Όχι χειριστικός. Όχι πολιτικάντης. Αλλά ηθικός. Και ο λόγος του να υπηρετεί το κοινό καλό. Σαν να ψιθύριζε την ιδέα του ουμανισμού αιώνες πριν τον Ρουσσώ.

Δεν σταμάτησε εκεί. Την ώρα που η παιδική κακοποίηση ήταν κανόνας, ο Κοϊντιλιανός έγραψε πως ο δάσκαλος που χτυπά τον μαθητή δεν τον διδάσκει — τον ταπεινώνει. Ότι η βία δεν έχει θέση στην εκπαίδευση. Πως η αγωγή ξεκινά από την εμπιστοσύνη, όχι από τον φόβο. Ήταν ίσως ο πρώτος στην ιστορία που το τόλμησε αυτό δημοσίως.

Ήταν διάσημος, σεβαστός, με μαθητές όπως ο Πλίνιος ο Νεότερος και πιθανόν ο Τάκιτος. Ο αυτοκράτορας Βεσπασιανός του έδωσε αξίωμα, μισθό, ασφάλεια. Και όμως, η ζωή του δεν είχε καθόλου στόμφο. Έχασε τη γυναίκα του νέα. Τα παιδιά του πέθαναν μικρά. Την ώρα που έγραφε το αριστούργημά του, ήταν ήδη μόνος.

Το έργο του λεγόταν Institutio Oratoria. Δώδεκα τόμοι. Από το πώς να εκπαιδεύεις ένα παιδί, μέχρι το πώς να σταθείς στο βήμα και να υπερασπιστείς τον αδύναμο. Ήταν όχι μόνο εγχειρίδιο ρητορικής, αλλά σχέδιο ζωής για έναν κόσμο δικαιότερο. Ο Κοϊντιλιανός μιλούσε για ταπεινότητα, γνώση και σεβασμό. Σε μια εποχή γεμάτη αίμα.

Αιώνες αργότερα, οι Ευρωπαίοι ουμανιστές τον ανακάλυψαν σε ένα υπόγειο μοναστηριού. Τον ύμνησε ο Πέτραρχης, τον αγάπησε ο Έρασμος, τον ανέφερε ο Λούθηρος, τον επικαλέστηκε ο Ρουσσώ. Ήταν ο δάσκαλος που είχε προλάβει να φανταστεί έναν άλλον κόσμο. Και να τον γράψει πριν τον σβήσει η Ρώμη.