Ο Έλληνας που τόλμησε να σταθεί απέναντι στους μεγαλύτερους επιστήμονες της εποχής του

Στα Ιωάννινα του δέκατου όγδοου αιώνα η γνώση δεν ήταν ποτέ ουδέτερη. Ήταν δύναμη και φόβος μαζί. Εκεί μεγάλωσε και έζησε ο Κοσμάς Μπαλάνος, ένας άνθρωπος που έμαθε από μικρός να ζει ανάμεσα στα βιβλία, στην πίστη και στην ευθύνη να συνεχίσει κάτι μεγαλύτερο από τον ίδιο.

Γεννήθηκε το 1731 σε μια πόλη που έβραζε από ιδέες. Ο πατέρας του, ο Μπαλάνος Βασιλόπουλος, ήταν ήδη γνωστός δάσκαλος και μαθηματικός. Ο Κοσμάς δεν διάλεξε τον δρόμο του. Τον κληρονόμησε. Και μαζί κληρονόμησε και ένα βάρος που θα τον ακολουθούσε σε όλη του τη ζωή. Νέος ακόμα στάλθηκε να διδάξει στη Θεσσαλία και στη Θεσσαλονίκη. Όταν γύρισε στα Ιωάννινα ανέλαβε τη Σχολή Γκιούμα. Για δεκαετίες ήταν ο άνθρωπος που κρατούσε τη σχολή όρθια. Δίδασκε μαθηματικά, γραμματική, φιλοσοφία, θεολογία. Όχι με ευκολίες, αλλά με αυστηρότητα και πίστη στην παράδοση.

Το 1758 χειροτονήθηκε ιερέας. Λίγα χρόνια μετά έγινε μέγας οικονόμος της Μητρόπολης Ιωαννίνων. Δεν ήταν μόνο δάσκαλος. Ήταν πρόσωπο εξουσίας. Κάθε του λέξη είχε βάρος. Και κάθε του επιλογή είχε συνέπειες.

Η στιγμή που στάθηκε απέναντι σε όλη την Ευρώπη

Στην καρδιά της ζωής του υπήρχε ένα μαθηματικό πρόβλημα που βασάνιζε τους ανθρώπους για αιώνες. Ο διπλασιασμός του κύβου. Ο πατέρας του πίστευε ότι είχε βρει λύση. Η Ευρώπη γελούσε. Οι ακαδημίες αμφισβητούσαν. Οι επιστήμονες απέρριπταν.

Ο Κοσμάς δεν έκανε πίσω. Δεν σιώπησε. Δεν αποστασιοποιήθηκε. Αντίθετα, αφιέρωσε χρόνια για να υπερασπιστεί την προσπάθεια του πατέρα του. Έγραψε την Αντιπελάργησι, ένα έργο που δεν ήταν απλώς μαθηματικό. Ήταν μια πράξη γιου προς πατέρα. Μια δημόσια δήλωση ότι δεν θα αφήσει τη μνήμη του να γελοιοποιηθεί. Ήξερε ότι στεκόταν απέναντι στους μεγαλύτερους επιστήμονες της εποχής του. Ήξερε ότι η μάχη ήταν άνιση. Κι όμως την έδωσε. Όχι από άγνοια, αλλά από πίστη. Πίστη στη γνώση όπως την έμαθε. Πίστη στην οικογένεια. Πίστη σε έναν κόσμο που έφευγε. Την ίδια στιγμή, στα Ιωάννινα, ένας άλλος κόσμος γεννιόταν. Ο Αθανάσιος Ψαλίδας μιλούσε για πειράματα, φυσικές επιστήμες, νέες ιδέες. Ο Μπαλάνος έβλεπε κίνδυνο. Φοβόταν ότι η γλώσσα, οι ξένες ιδέες και η αμφισβήτηση της πίστης θα διέλυαν την κοινωνία.

Η σύγκρουση ήταν σκληρή. Έφτασε μέχρι τον Αλή Πασά. Ο Μπαλάνος προσπάθησε να σταματήσει τον αντίπαλό του. Δεν τα κατάφερε. Ο κόσμος άλλαζε, ακόμα κι αν εκείνος δεν το ήθελε. Παρά τις συγκρούσεις, κράτησε τη σχολή ζωντανή. Όταν τα χρήματα τελείωσαν, βρήκε βοήθεια από τους αδελφούς Ζωσιμάδες. Χωρίς αυτούς, η Μπαλαναία Σχολή θα είχε κλείσει νωρίτερα. Με αυτούς, άντεξε.

Το 1799 αποσύρθηκε. Έγραψε, διάβασε, αλληλογραφούσε. Πέθανε το 1808. Δεν πρόλαβε να δει τη φωτιά που λίγα χρόνια μετά θα έκαιγε τη σχολή και τη βιβλιοθήκη. Μαζί τους χάθηκαν χειρόγραφα, σημειώσεις, ένα ανέκδοτο Ιστορικό της Ηπείρου. Ένας ολόκληρος κόσμος έγινε στάχτη.