200 Χρόνια Ελεύθερη Ελλάδα: Αδαμάντιος Κοραής, ο μεγάλος διδάσκαλος του Γένους

Το αφιέρωμα «200 Χρόνια Ελεύθερη Ελλάδα» συνεχίζεται την Κυριακή (21/3) με το 6ο μέρος, στο οποίο έχει την τιμητική του ο Αδαμάντιος Κοραής.

Όπως είδαμε και τις προηγούμενες ημέρες, η Επανάσταση του 1821 «γαλουχήθηκε» από παράγοντες όπως οι θρύλοι, η αρχαιοελληνική επίδραση, οι επιρροές από την Ευρώπη, το σερβικό κίνημα υπό τον Καραγιώργη και ο εθνομάρτυρας Ρήγας Φεραίος με τον φλογερό του λόγο.

Ο Αδαμάντιος Κοραής θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νεοελληνικού διαφωτισμού και μαζί με τον Ρήγα Φεραίο ήταν εκείνοι που προσπάθησαν περισσότερο να διδάξουν, να επιμορφώσουν, να ξεσηκώσουν τους σκλαβωμένους Έλληνες.

Γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 27 Απριλίου 1748, πατέρας του ήταν ο Ιωάννης Κοραής, ένας επιτυχημένος έμπορος μεταξιού με χιώτικη καταγωγή που είχε ανάμιξη στα κοινά και μητέρα του η Θωμαΐς Ρυσίου, μέλος μορφωμένης οικογενείας που γνώριζε γραφή/ανάγνωση, από το Ρύσιο της Μικράς Ασίας.

Γενικότερα στις δύο οικογένειες υπήρχαν λόγιοι, ενώ το όνομά του ο Αδαμάντιος το πήρε από τον πατέρα της μητέρας του, ο οποίος πέθανε το 1747, προτού προλάβει να διδάξει ελληνικά τα εγγόνια του όπως επιθυμούσε.

Ο Αδαμάντιος Κοραής ήταν το πρώτο από τα οκτώ παιδιά της οικογένειάς του, ωστόσο επέζησε μόνο ένας αδερφός ονόματι Ανδρέας.

Στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης έμαθε τα πρώτα του γράμματα με «ραβδισμόν πλουσιοπάροχον», όπως ανέφερε ο ίδιος, σε σημείο που ο αδερφός του σταμάτησε να φοιτά!

Ο ίδιος συνέχισε με πείσμα, καθώς ο παππούς Αδαμάντιος είχε βάλει όρο στη διαθήκη ότι η πλούσια βιβλιοθήκη του θα κατέληγε σε όποιο εγγόνι τελείωνε πρώτο το Δημοτικό, γνωρίζοντας πιο πολλά κι από τον δάσκαλό του.

Ο νεαρός ρουφούσε σαν σφουγγάρι τα αρχαία ελληνικά, ενώ λίγο αργότερα έμαθε γαλλικά, ιταλικά, εβραϊκά και λατινικά (από τον Ολλανδό πάστορα του προξενείου της Σμύρνης).

Ο πατέρας του έριξε την πρόταση να μεταναστεύσει στο Άμστερνταμ το 1771 για να ασχοληθεί με το εμπόριο κι εκείνος δέχθηκε διότι, παράλληλα, θα είχε την ευκαιρία να διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες.

Ο προαναφερθείς πάστορας Μπέρχαρντ Κέουν είχε συντάξει μια συστατική επιστολή, η οποία του επέτρεψε να γίνει γρήγορα αποδεκτός στην τοπική κοινωνία, ενώ γοργά έμαθε ή τελειοποίησε εννέα ξένες γλώσσες (λατινικά, ιταλικά, γαλλικά, αγγλικά, ισπανικά, εβραϊκά, γερμανικά, ολλανδικά, τουρκικά).

Παράλληλα, άρχισε να παίζει κιθάρα, βίωσε την εμπειρία της ξιφασκίας, διεύρυνε την αρχαιομάθειά του και πήρε γεύση από θετικές επιστήμες.

Έπειτα από την απώλεια έξι αδερφών, ο νεαρός Αδαμάντιος είδε και την αγαπημένη του στην Ολλανδία να χάνει πρόωρα τη ζωή της απόρροια σοβαρής ασθένειας.

Η καριέρα του ως έμπορος αποδείχθηκε αποτυχημένη, ώσπου το 1777 εγκατέλειψε οριστικά το Άμστερνταμ και με βαριά καρδιά, διότι μισούσε τη διαβίωση κάτω από την οθωμανική εξουσία, κλήθηκε να επιστρέψει στη Σμύρνη.

Τελικά, ο Κοραής κατάφερε να παρατείνει την επιστροφή, αφού έμεινε 40 ημέρες στον θείο του επίσκοπο Σωφρόνιο στη Βιέννη, ενώ το χειμώνα του 1778-79 τον πέρασε στη Βενετία, διαβάζοντας σε δημόσιες βιβλιοθήκες.

Στη Σμύρνη έφτασε την άνοιξη του 1779 και η πρώτη είδηση που έμαθε ήταν ότι το πατρικό του είχε καταστραφεί από μία μεγάλη πυρκαγιά, η οποία έπληξε την πόλη.

Η οικογένεια υποχρεώθηκε να μετακομίσει σε φτωχότερη συνοικία, ώσπου τρία χρόνια αργότερα ο Κοραής, αφού απέφυγε το προξενιό με μία ευκατάστατη κοπέλα, έφυγε για να σπουδάσει ιατρική στο Μονπελιέ.

Ο χαμός του πατέρα του το 1783 και της μητέρας του το 1784, πέραν της συναισθηματικής ζημίας, είχαν ως αποτέλεσμα να αντιμετωπίσει οικονομικές δυσκολίες, ωστόσο κατάφερε με τη βοήθεια του Μακάριου Νοταρά να ολοκληρώσει τις σπουδές του και να δημοσιεύσει τη διπλωματική του εργασία στη λατινική γλώσσα το 1786.

Αρχικά για βιοποριστικούς λόγους έκανε μεταφράσεις στα γαλλικά από αγγλικά και γερμανικά βιβλία, ενώ αργότερα μετέφραζε ιατρικά κυρίως βιβλία στα γαλλικά.

Ταυτόχρονα άρχισε να συγγράφει κείμενα σχετικά με την κατάσταση του ελληνισμού και ποιήματα όπως το «Άσμα Πολεμιστήριον» και το «Σάλπισμα Πολεμιστήριον», προκειμένου να τονώσει τις ελπίδες των υπόδουλων.

Συνολικά, ο Κοραής εξέδωσε 66 τόμους βιβλίων, εκ των οποίων οι 17 αποτελούν την «Ελληνική Βιβλιοθήκη» και οι 9 τα «Πάρεργα της Ελληνικής Βιβλιοθήκης».

Όπως καταλαβαίνετε, είχε αποφασίσει παρά το πτυχίο της ιατρικής να μην ακολουθήσει το συγκεκριμένο επάγγελμα, αλλά τις φιλολογικές επιστήμες.

Αποφάσισε να μείνει οριστικά στη Γαλλία και να ασχοληθεί με την εθνική αφύπνιση, δημιουργώντας ένα κρυφό δίκτυο μεταφοράς βιβλίων προς την Ελλάδα.

Ο Κοραής γνώρισε προσωπικά τον Ναπολέοντα (όταν του ζητήθηκε να μεταφράσει τα «Γεωγραφικά» του Στράβωνα στα γαλλικά) και δέχθηκε τη γαλλική υπηκοότητα, αλλά η συνείδησή του παρέμεινε καθαρά ελληνική.

Με τα γραπτά του μαχόταν υπέρ της πνευματικής αναγέννησης της Ελλάδας, ενώ κύριο μέλημά του ήταν η πνευματική ανάπτυξη του Γένους, την οποία θεωρούσε προϋπόθεση για την ελευθερία και την ανεξαρτησία.

Μάλιστα, πίστευε ότι η κήρυξη της Επανάστασης του 1821 ήταν πρόωρη και πως έπρεπε να γίνει περί το 1850, προκειμένου οι τότε άνω των 30 ετών να ήταν μορφωμένοι και πιο έτοιμοι για να διαχειριστούν σωστά ένα ανεξάρτητο κράτος, «διαλύσωσι τας φατρίας», όπως έγραψε χαρακτηριστικά.

Ο Αδαμάντιος Κοραής, συνειδητά ορθόδοξος χριστιανός, ασχολήθηκε και με το θεολογικό σκέλος, ενώ επεδίωκε μια μεταρρύθμιση βασισμένη στην επιμόρφωση των υπόδουλων Ελλήνων.

Συχνά παρότρυνε τους ιερείς να αρχίσουν να κηρύττουν και να εξηγούν την Αγία Γραφή μέσα στις εκκλησίες.

Αναφορικά με την εκπαίδευση, ο προβληματισμός του κάλυπτε διάφορες πτυχές της: οργάνωση και λειτουργία των σχολείων, μεθόδους διδασκαλίας.

Βασικές του ιδέες ήταν ο εκσυγχρονισμός της διδασκαλίας, διδακτέα ύλη και σχολικά βιβλία, κατάρτιση διδασκάλων και εκπαίδευση μαθητών.

Για την οργάνωση και λειτουργία των σχολείων, δεχόταν τρεις βαθμίδες: τα υποχρεωτικά για όλους με διδασκαλία ανάγνωσης, γραφής, αριθμητικής και θρησκευτικής κατήχησης, τα γυμνάσια της ελληνικής φιλολογίας και τα νεότερα γυμνάσια των επιστημών.

Γύρω στον Απρίλιο του 1821 ο Κοραής πληροφορήθηκε την είδηση την εκδήλωσης της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.

«Είκοσι χρόνια λιγότερα να είχα, ούτε θεοί ούτε δαίμονες θα με εμπόδιζαν», έγραψε σε μία επιστολή, δείγμα της δίψας που είχε για να βοηθήσει την πατρίδα του στον Αγώνα κατά των Τούρκων.

Γύρω στο 1823 αντάλλαξε επιστολές με τον παλιό φίλο του Τόμας Τζέφερσον, ο οποίος είχε πια αποσυρθεί από την προεδρία των ΗΠΑ.

Του ζήτησε τις γνώσεις του από την αντίστοιχη Αμερικανική Επανάσταση του 1776 και του δώρισε ένα αντίγραφο των «Πολιτικών» του Πλουτάρχου.

Οι επιστολές αυτές έμελλε να αναφερθούν το 2016 από τον Αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος τον ονόμασε «πατριώτη», τονίζοντας τον κοινό αγώνα των δυο μεγάλων ανδρών και των λαών τους για την ελευθερία.

Στην τελευταία περίοδο της ζωής του επιθυμούσε να πεθάνει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, λόγω της κακής κατάστασης της υγείας του (υπέφερε παιδιόθεν από αιμοπτύσεις).

Το μεσημέρι της 18ης Μαρτίου 1833, έπειτα από απώλεια της ισορροπίας του, υπέστη κάταγμα στο μηριαίο οστούν και μυϊκή κάκωση.

Σε συνδυασμό με την επιδεινούμενη αρθρίτιδα που έπασχε ο μεγάλος Έλληνας, επέσπευσε το τέλος.

Στις 6 Απριλίου 1833 και ώρα 00:40, ήτοι τρεις εβδομάδες πριν από τα 85α του γενέθλια, ο Αδαμάντιος Κοραής απεβίωσε στο Παρίσι.

Τάφηκε στο κοιμητήριο του Μονπαρνάς το 1833 και η επιγραφή που είχε συντάξει ο ίδιος αναφέρει: «Αδαμάντιος Κοραής. Χίος. Υπό ξένην μεν ίσα δε τη φυσάση μ’ Ελλάδι πεφιλημένην γην των Παρισίων κείμαι».

Επίσης, στον τάφο που διατηρείται ακόμα, υπάρχει ένα επίγραμμα στα γαλλικά, το οποίος μεταφράζεται ως εξής: «Αυτό το ευγενικό τέκνο των Ελλήνων, που ανακαλεί τη γενιά τους, έκαμε να εγερθεί με τη φωνή του ένας ηρωικός λαός. Η Γαλλία, Κοραή, η δεύτερη πατρίδα σου, σε φυλάσσει με υπερηφάνεια στην ειρήνη των τάφων».

Στις 8 Απριλίου του 1877 έγινε η διακομιδή των οστών του στο Α’ Νεκροταφείο στην Αθήνα.

Περισσότερα για τη ζωή και τη δράση του Αδαμάντιου Κοραή μπορείτε να διαβάσετε στην ιστοσελίδα koraeslibrary.gr.

Μείνετε συντονισμένοι για το έβδομο μέρος του αφιερώματος «200 Χρόνια Ελεύθερη Ελλάδα», όπου θα παρατεθεί η δράση της Φιλικής Εταιρείας.