Η κατάσταση στα Βαλκάνια, τα Ορλωφικά και ο Καραγιώργης που έδειξε τον δρόμο

«200 Χρόνια Ελεύθερη Ελλάδα», μέρος 4ο: Πώς ήταν η κατάσταση στα Βαλκάνια πριν από την Επανάσταση 1821, ποιος ήταν ο Καραγιώργης της Σερβίας.

Το αφιέρωμα «200 Χρόνια Ελεύθερη Ελλάδα» συνεχίζεται και σιγά-σιγά πλησιάζει προς την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Στο 3ο μέρος είδαμε την κατάσταση που επικρατούσε στην Ευρώπη (Διαφωτισμός, Βιομηχανική Επανάσταση, Γαλλική Επανάσταση κ.τ.λ.), ενώ τώρα στο μικροσκόπιο μπαίνουν τα Βαλκάνια, τα κινήματα και ο θρυλικός Καραγιώργης της Σερβίας που έδειξε τον δρόμο.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ένα απέραντο «χωνευτήρι» εθνών, θρησκειών και φυλών, είχε πια αρχίσει να παρακμάζει σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο.

Πασάδες όπως ο Αλή στα Ιωάννινα και ο Πασβάνογλου στο Βιδίνιο (Βίντιν), είχαν αποκτήσει πολύ μεγάλη δυναμική, με συνέπεια η κεντρική εξουσία του σουλτάνου να θεωρείται πλέον τυπική και μόνο.

Προτού, όμως, ακολουθήσει η σχετική επέκταση, θα πρέπει να γίνει μία σημαντική αναφορά στα γεγονότα του 1770 που έμειναν στην Ιστορία ως «Ορλωφικά», από το όνομα των Ρώσων αξιωματούχων αδερφών Ορλώφ που μαζί με τον Γεώργιο Παπαζώλη υποκίνησαν με ύπουλο τρόπο την ελληνική εξέγερση κατά των Οθωμανών.

 

«Όσο να ‘ρθει ο Μόσκοβος…»

Οι υπόδουλοι Έλληνες για αιώνες ούτε πίστευαν στις δικές τους δυνάμεις ούτε, όμως, είχαν δημιουργηθεί οι κατάλληλες συνθήκες για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους.

Μέσα τους υπήρχε η κρυφή ελπίδα ότι κάποια από τις Μεγάλες Δυνάμεις θα τους λυτρώσει από τη σκλαβιά και η Ρωσία βρισκόταν πάντα σε περίοπτη θέση.

«Ακόμα τούτ’ την άνοιξη, ραγιάδες-ραγιάδες, τούτο το καλοκαίρι, καημένη Ρούμελη, όσο να ’ρθει ο Μόσκοβος (σ.σ. Μοσχοβίτης), ραγιάδες-ραγιάδες, να φέρει το σεφέρι (σ.σ. στρατός), Μωριά και Ρούμελη…», όπως αναφέρει το περίφημο δημοτικό τραγούδι της εποχής.

Ήρθε, λοιπόν, η ώρα που οι απελπισμένοι ραγιάδες πίστεψαν έμπρακτα στην ελευθερία μέσω της ρωσικής στήριξης, αφού συχνά ο… Μόσκοβος βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ο Μεγάλος Πέτρος αξίωνε τον έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας και την πρόσβαση στους εμπορικούς δρόμους της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ επί των ημερών της τσαρίνας Αικατερίνης Β’ αποφασίστηκε η κατασκευή στόλου που προοριζόταν για ισχυρή παρουσία στη Μεσόγειο.

Ένας από τους μακροβιότερους πολέμους μεταξύ των δύο πλευρών άρχισε το 1768. Οι Ρώσοι απευθύνθηκαν στους ομόδοξους λαούς της Βαλκανικής και κυρίως του Μωριά, προκειμένου όλοι μαζί ενωμένοι να καταφέρουν πλήγματα στους Τούρκους. Οι Έλληνες πείστηκαν και άρπαξαν τα όπλα.

Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1760, οι Ρώσοι είχαν ανοίξει δίαυλο επικοινωνίας με τους αρχηγούς των Μανιατών, καθώς και κοτζαμπάσηδες/αρχιερείς του Μωριά.

Το καλοκαίρι του 1769 έπλευσαν 14 πλοία με σκοπό να αναπτύξουν πολεμική δράση στο Αιγαίο, ωθώντας σε εξέγερση τους χριστιανικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων. H φωτιά φούντωσε σε Πελοπόννησο, Αιγαίο, Κρήτη κ.ά.

Παράλληλα, κατασκευάστηκαν κι άλλα πλοία στη Ρωσία και σε λιμάνια της ιταλικής χερσονήσου, ενώ προσελήφθησαν έμπειροι αξιωματικοί από χώρες με πλούσια ναυτική παράδοση.

Τον Φεβρουάριο του 1770 ένα τμήμα του στόλου αγκυροβόλησε στο Οίτυλο της Μάνης. Η εξέγερση στον Μωριά έγινε πράξη, διήρκησε τρεις μήνες και καταπνίγηκε στο αίμα. Το «ξανθό γένος» δεν είχε κατηφορίσει για να πολεμήσει στην ξηρά, αλλά στη θάλασσα.

Τέσσερα κιβώτια με οπλισμό μόνο ξεφορτώθηκαν για ολόκληρη την Πελοπόννησο! Παράλληλα, οι… σωτήρες μοίραζαν στους Έλληνες μεταφράσεις του στρατιωτικού κανονισμού και τους έντυσαν με ρωσικές στολές.

Η ρωσική επέμβαση που από τις αρχές της δεκαετίας του 1760 ακουγόταν έντονα στις τάξεις των υπόδουλων Ελλήνων. Προύχοντες ήταν πρόθυμοι να συμβάλουν στην προοπτική μιας μικρής ηγεμονίας υπό τη σκέπη της Αικατερίνης Β’.

Όταν το «ξανθό γένος» επανήλθε στα πλοία για να αφήσει τον Μωριά, οι στρατολογημένοι Αλβανοί κατασπάραξαν χιλιάδες άμαχους και έκαναν ό,τι ήθελαν επί σειρά ετών. Ο έλεγχος χάθηκε σε τέτοιο βαθμό που και οι ίδιοι οι Τούρκοι ζήτησαν βοήθεια από τους Κλέφτες, ώσπου εν τέλει εξολοθρεύθηκαν.

Η ουσία, όμως, είναι ότι πέραν των εγκληματικών αντιποίνων που έπληξαν τους Μωραΐτες, η ψυχολογία έπεσε στα τάρταρα και η ελπίδα για την ελευθερία καταρρακώθηκε. Όμως δεν έσβησε εντελώς…

 

Οσμάν Πασβάνογλου και Καραγιώργης της Σερβίας

Αξίζει να παρατεθούν πληροφορίες για δύο προσωπικότητες που απέδειξαν έμπρακτα ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν πατάει καλά στα πόδια της.

Ο Οσμάν Πασβάνογλου, πασάς του Βιδινίου που μνημονεύεται στον «Θούριο» του Ρήγα Φεραίου, οργάνωσε στρατό και κατέλαβε πολλές πόλεις, μεταξύ των οποίων η Σόφια.

Στόχευε να εισβάλει ακόμα και στην Κωνσταντινούπολη, εξ ου και η ισχυρή αντίδραση των Οθωμανών, με τη συγκέντρωση 100.000 ανδρών στην Αδριανούπολη (άλλους 20.000 έστειλε ο Αλή Πασάς).

Τελικά, ο σουλτάνος Σελίμ Γ’ έφτασε με 60.000 άνδρες στη Βουλγαρία τον Μάρτιο του 1798 και έπαυσε από το αξίωμα του οσποδάρου της Βλαχίας τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, επειδή είχε εφοδιάσει με τρόφιμα και πολεμοφόδια τον Πασβάνογλου.

Επί δύο χρόνια, ο φερόμενος ως συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου αντιστεκόταν στο οχυρωμένο από 12.000 άνδρες Βιδίνιο, ώσπου οι Τούρκοι έλυσαν την πολιορκία και τον άφησαν ήσυχο για μια 10ετία.

Πέθανε από φυσικά αίτια στα 49 του το 1807, όμως είχε προλάβει να αποδείξει προς πάσα κατεύθυνση ότι με όραμα και στρατηγική η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ήταν ανίκητη.

Αυτές οι επαναστατικές ενέργειες του Πασβάνογλου έδωσαν έμπνευση στους Σέρβους, οι οποίοι με επικεφαλής τον γιγαντόσωμο γιο αγρότη Τζόρτζε ή Καρατζόρτζε Πέτροβιτς ξεσηκώθηκαν.

Ο ελληνιστί Καραγιώργης σχημάτισε σώμα Χαϊντούκων (σαν να λέμε Κλεφτών) και πέτυχε να δημιουργήσει μια ανεξάρτητη περιφέρεια που κάλυπτε όλη σχεδόν τη χώρα.

Το 1804 συγκροτήθηκε η πρώτη εθνοσυνέλευση των πολεμιστών της Σερβίας, ενώ το κίνημα αυξανόταν σε τέτοιο βαθμό που απειλούσε ακόμα και με κατάληψη του Βελιγραδίου!

Οι Τούρκοι αντέδρασαν, όμως ο Καραγιώργης πέτυχε να συντρίψει στρατό 30.000 ανδρών με 7.000 πεζούς και 2.000 ιππείς, χάρη στις πολεμικές και στρατηγικές του ικανότητες.

Το Βελιγράδι πράγματι έπεσε στις 12 Δεκεμβρίου 1806 και το φρούριό του στις 6 Ιανουαρίου 1807 – επομένως σχεδόν όλη η Σερβία είχε ελευθερωθεί.

Οι Έλληνες άρχισαν πάλι να αναθαρρούν βλέποντας ότι ο Τούρκος δεν είναι ανίκητος. Συν τοις άλλοις, πολλοί είχαν αποκτήσει εμπειρίες από μάχες, ενώ αρκετοί Αρματολοί τάχθηκαν στο πλευρό του Καραγιώργη.

Για ένα διάστημα η Σερβία απολάμβανε την εύνοια της Ρωσίας, γεγονός που βοήθησε τον Καραγιώργη να αφιερωθεί στην εσωτερική οργάνωση του κράτους, ωστόσο μετά τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1812, τα δεδομένα άλλαξαν.

Οι Τούρκοι αντεπιτέθηκαν με τέτοια μανία που ο Καραγιώργης κατέθεσε τα όπλα για να καταφύγει στην Ουγγαρία, φοβούμενος ότι η χώρα του θα ερήμωνε.

Την ηγεσία των Σέρβων, υπό την οθωμανική επικυριαρχία, ανέλαβε ο Μίλος Οβρένοβιτς, άλλοτε χοιροτρόφος που στην πορεία έγινε διοικητής μιας επαρχίας και φανέρωσε τα πολιτικά του προσόντα.

Προκειμένου να πετύχει περισσότερα δεν δίστασε να δολοφονήσει τον Καραγιώργη, ενώ αργότερα για να εξασφαλίσει την αναγνώριση ως ηγεμόνα από τους Τούρκους, δεν παρείχε την παραμικρή βοήθεια στους επαναστατημένους Έλληνες.

Οι Φιλικοί προσπάθησαν να πείσουν τον δολοπλόκο Οβρένοβιτς, ο οποίος ανάμεσα σε τόσα αρνητικά χαρακτηριστικά, στον αντίποδα κατάφερε να διατηρήσει τις βάσεις του σερβικού κράτους.

Ο ίδιος, όμως, είχε ήδη επαφές με την Πύλη για την υπογραφή επωφελέστερης συνθήκης, επομένως η εισβολή σε Βοσνία και Βουλγαρία για τη διευκόλυνση της ελληνικής Επανάστασης δεν έγινε ποτέ.

Ο σερβικός λαός, πάντως, συμπαραστάθηκε στον ελληνικό και μάλιστα καταγράφηκαν δύο στάσεις για την ανατροπή του Οβρένοβιτς που θα συνοδευόταν με την άνοδο του γιου του Καραγιώργη στην εξουσία.

Αυτές ήταν μερικές από τις σημαντικότερες στρατιωτικές κινήσεις που καταγράφηκαν πριν από την Επανάσταση του 1821 στα Βαλκάνια, την «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης», όπως έχει χαρακτηρίσει η Ιστορία.

Μείνετε συντονισμένοι για το πέμπτο μέρος του αφιερώματος «200 Χρόνια Ελεύθερη Ελλάδα», όπου θα παρατεθούν πληροφορίες για τη δράση του Ρήγα Φεραίου. Γιατί πολλές φορές η πένα είναι πιο δυνατή από το ξίφος.